IC11 145 2r [a] Prima verba fecimus, o 👤Theophile, de omnibus, quæ 👤Jesus facere atque docere incepit, in eum diem ⓘ usque quo institutis, quo[s] elexerat, per spiritum sanctum ⓘ apostolis in coelum receptus est. Quibus etiam, postquam passus est, viventem sese præbuit, in multis signis, per dies quadraginta conspiciendum, dum exposuit, quæ pertinent ad regnum Dei. Et cum illis conveniens præcepit, ne 📌Hierosolymâ decederent, ⓘ exspectarent vero promissum a patre, quod[b] a me audivistis; quod scilicet 👤Johannes baptizavit aquâ, vos vero baptizati ⓘ eritis in spiritu sancto, non multis ⓘ post ⓘ diebus. Illi igitur convenientes quæsiverunt: jamne Domine restitues regnum 📌Israeli. Ille vero: non vestrum est, inquit, cognoscere temporis rationem, quam constituit in potestate propria. Sed accipietis vim spiritus sancti super vos venientis et eritis ►ma[r]tures mihi 📌Hierosolymæ et in tota ►📌Joudæa et 📌Samaria atque usque ad ultimam terram. His dictis, cum illi viderent, sublatus est, et nubes subduxit illum ab oculis ipsorum. Atque cum intentis oculis coelum aspicerent, cum ille abiit, ecce viri duo adstiterunt illis in vestimento albo, qui etiam dixerunt: Viri Gallilæi ►cur adspicitis coelum; ille 👤Jesus qui sublatus est in coelum, eodem modo veniet, quo vidistis illum in coelum abeuntem. –
✂ [a] ►Acta apostolorum.
2v Tum illi 📌Hierosolymam redierunt ex monte, ⓘ cui est ex olivis nomen, qui est prope ►📌Hierosolymæ,
Atque cum venissent, conscenderunt conclave, ubi commorati sunt: 👤Petrus atque 👤Jacobus, 👤Johannes atque 👤Andreas, ►👤Phillipus atque 👤Thomas, 👤Bartholomeus atque ►👤Matheus, 👤Jacobus Alphæi atque 👤Simon selota, atque 👤Judas Jacobi filius. Illi omnes erant assidui ►unac ►precibus (atque cum mulieribus atque 👤Maria, matre 👤Jesu, atque cum fratri[bu]s ejus. Atque hisce diebus resurrexit 👤Petrus inter medios discipulos (erat autem numerus nominum una ad centum et viginti) hisce verbis: Viri fratres oportet impleri scriptum illud, quod prædixit spiritus sanctus per os 👤Davidis de 👤Jouda, qui factus est dux illorum, qui ⓘ comprehenderunt 👤Jesum, quod erat numero nostro adscriptus atque accepit munus hujus ministerii. ►(Ille igitur comparavit agrum pro mercede injustitiæ et præceps factus medius disruptus est,[d] atque diffusa sunt omnia viscera ejus, atque cognitum est ab omnibus illis, qui inhabitant 📌Hierosolymam ita ut vocarent locum ►illo proprio ⓘ dialecto 📌Αϰελδαμα ►h: e: locus sanguinis) scriptum enim est in libro psalmorum: factum est domicilium ejus desertum, ⓘ ne sit, qui ⓘ habitet in illo« atque »munus 3r ejus ⓘ accipiat alter.« Opportet igitur eorum, qui nobiscum convenerunt per omne146 id tempus, quo introiit atque exiit apud nos dominus 👤Jesus, incipiens a baptismo 👤Johannis usque ad diem, quo susceptus est a nobis, eorum unum ma[r]tyrem fieri resurrectionis ejus nobiscum. Atque sisterunt duo 👤Josephum, ⓘ cognomine Barsaba, cui nomen inditum est »Justus« atque 👤Mathiam. Atque orantes dixerunt, Tu, domine qui omnium corda cognoscis, ostende, utrum elegam, qui accipiat munus hujus ministerii atque apostolatus, ⓘ ex ⓘ quo decessit 👤Joudas, ut abiret in locum suum. Atque sortem ►misserunt, atque incidit sors in 👤Mathiam, atque suffragiis adscriptus est numero duodecim apostolorum. –
✂ c ►uno animo, unanimi consensu.
✂ [d] ►λασϰαζωs.ⓘ λαςϰω (aut: λαϰω) propr: crepo, disrumpor cum crepitu. –
Cap: II.
Atque sub finem dierum pentecostis erant omnes unanimes eodem loco. Atque subito venit strepitus, ut flatus venti vehementis, super illos, atque implevit totum domum, ubi consederant. Atque apparuerunt illis ►flamulæ discissæ quasi ignis, atque consedit super unumquemque eorum, atque omnes completi sunt spiritu sancto; atque ⓘ ►inceperunt sua quisque lingua loqui, prouti spiritus cuique dedit loqui. Erant autem 📌Hierosolymæ habitantes Joudæi, viri pii ex quavis gente, quæ 3v est sub coelo. Edita vero illa voce, convenit multitudo atque diffusa est, propterea quod sua quisque eos dialecto loquentes audivit. Stupefacti admirati sunt ita inter se loquentes nonne ecce omnes illi, qui loquuntur, sunt Judæi; atque quomodo audimus nos, quemque ►nostro proprio dialecto, quo nati sumus, loquentem – Parthi atque Medi, atque Elamitæ, atque qui inhabitant 📌Mesopotamiam, 📌Joudæam atque 📌Kappadociam, 📌Pontum atque 📌Asiam, 📌Phrygiam atque 📌Pamphyliam, 📌Ægyptum atque partem ►📌Libuæ, quæ est apud 📌Cyrenen, atque peregrini Romani, Judæi, ►proselutæ, ►Kretes atque Arabes. audimus eos prædicantes præclare a Deo facta nostris linguis? Obstupefacti omnes hæsitaverunt, alter alterum alloquens: quid hoc sibi velit? Alii vero, irridentes, dixerunt: mero pleni sunt.
👤Petrus vero in medio consistens una cum undecim, voce sublata, respondit illis: Viri Judæi, atque omnes, qui inhabitant 📌Hierosolymam scitote atque animum intendite ad verba mea. Neque enim illi, ut vos statuitis, inebriati sunt; est enim hora tertia diei; sed hoc est id, quod dictum est per prophetam 👤Joelem: Atque 4r erit ultimis diebus, ait Dominus, effundam de spiritu meo super omnem carnem; et vaticinabuntur ⓘ filii vestri et filiæ vestræ, atque juvenes vestri visiones videbunt, atque senes vestri somnia somniabuntur; atque super servos, atque super servas meas illis diebus effundam de spiritu meo, atque vaticinabuntur; atque patrabo portenta in coelo supra, et signa in terra infra, sanguinem et ignem, et vaporem fumi. Sol commutabitur in tenebras, luna in147 sanguinem, usque dum venerit dies Domini magna atque illustris (horribilis). Atque erit: quicunque invocaverit nomen Dei, ille servabitur.« Viri Israelitæ audite hæc verba: 👤Jesum Nazarenum, virum a Deo vobis vi, portentis et signis comprobatum (quæ fecit Deus per illum inter medios vos, ut ipsi scitis) ⓘ illum vos constituto antea consilio et præscientia Dei traditum accipientes, manibus injustis cruci affixum interfecistis. Quem Deus, solutis mortis doloribus,[e] suscitavit, propterea quod non ⓘ fieri potuit, ut ille imperio ejus subj[i]ceretur. ►👤Davides enim dicit illi: prospicio in Dominum oculis meis semper obversantem, quod adest mihi e dextra, ne (ⓘ ►occeltem) de statu dejiciar; ideo lætatum est cor meum et exsul4vtavit lingua mea; etiam caro mea acquiescet in spe; quod non relinques animam meam in ⓘ Tartaro, neque permittes, ut sanctus tuus videat putretudinem. Ostendisti mihi viam vitæ, implebis me lætitia coram facie tua.« Viri fratres licet libere ad vos loqui de patriarcha 👤Davide eum etiam mortuum esse, mortuumque ►sepelitum, et monumentum (sepulchrum) ejus est inter nos ad hunc usque diem. Cum igitur esset propheta et bene gnarus, deum sibi jurejurando obstrinxisse, ⓘ facere ut ex fructu ⓘ lumbi ejus considat in throno ipsius; providens igitur locutus est de resurrectione Christi, non relicta est anima ejus in Tartaro, neque caro ejus vidit putretudinem. Hunc 👤Jesum suscitavit Deus, cujus omnes nos sumus testes. Ad Dextram igitur Dei sublevatus, promissione de spiritu scto a patre ⓘ accepta, effudit hoc, quod nunc vos videtis atque auditis. Neque enim 👤Davides ►adscendit, loquitur vero: Dominus dixit Domino meo: sede ad dextram meam usque dum fecero hostes tuos scabellum tuum.« Firmiter igitur omnis domus 📌Israelis cognoscat, Deum hunc 👤Jesum, quem vos cruci affixisti[s], et dominum et Christum fecisse. –
ⓘ Qua re audita illi vehementer sunt commoti[f] animo, ►dixerunt ⓘ ad👤Petrum : quid faciemus, fratres? 5r 👤Petrus vero respondit: Convertite et baptizamini quisque vestrum in nomine 👤Jesu Chr:, ad remissionem ⓘ peccatorum; atque accipietis ⓘ donum sp. s:. Vobis enim est promissio et filiis vestris et omnibus, qui sunt procul, quotquot dominus Deus noster convocabit. Multis aliis verbis testatus atque cohortatus est, ita loquens: salutem admittite ex perversa hac generatione. Qui igitur libenter acceperunt verbum ejus, baptizati sunt, atque ⓘ additi sunt ►illo die animorum ad tria ►millia. Erant assidui doctrinæ apostolorum, atque ►comunioni, atque fractioni panis, atque precibus.
✂ [f] ►ϰατανυσσωs. νυττω. 1) compungo 2) passiv vehementer commoveor, afficior.
Omnem vero animam metus invasit, multa portenta atque signa per apostolos patrata sunt. Omnes vero credentes erant eodem loco, atque habebant omnia communia, et vendiderunt possessiones et opes, et148 distribuerunt hæc omnibus prouti cui opus erat. Diu erant una assidui in templo, domi pane fracta fructi sunt cibo in lætitia et simplicitate[g] cordis, orantes Deum atque gratiam ineuntes cum toto populo. Deus vero ecclesiæ servatos quotidie addidit.
✂ [g] ►αφελοτης. απαξ λ. (ex ⓘ αφελης propr: lapid[ib]us carens, ex α pr: et φελλευς terra saxosa) simplicitas, integritas i: q: απλοτης.
Cap III.
Sub idem tempus 👤Petrus et 👤Johannes ascenderunt ad sanctum hora precum nona. Atque ⓘ vir quidam claudus ex ⓘ ►utero matris ⓘ porta5vtus est. Illum proposuerunt diu ad portam templi, quæ dicitur pulchra, ut precaretur stipes ab illis, qui introibant in templum. Ille videns 👤Petrum et 👤Johannem introituros templum, rogavit accipere stipes. ⓘ In quem quum 👤Petrus cum 👤Johanne oculos intendissent, dixit nos adspice. Ille vero observavit illos, ⓘ exspectans quid ab illis accipere. Dixit ►👤Peter: argentum et aurum non habeo, quod vero habeo id do tibi: in nomine 👤Jesu Chr: Nazareni surge et ambula. atque comprehendens manum ejus dextram erexit. Mox (planta pedis) ⓘ pes et malleolus pedis firma facta sunt, atque exsultans ►exsiliens constitit atque ambulavit; et introiit una cum illis templum, ambulans, exsiliens, prædicans Deum. Atque vidit totus populus eum ambulantem et celebrantem Deum. Atque agnoverunt eum esse eundem, qui ⓘ ut stipes compararet ad portam pulchram templi consederat; et omnes impleti sunt pavore et stupore ob id, quod ei evenerat. –
Quum ille manu comprehenderet (►alii sectaretur) 👤Petrum et 👤Johannem, concurrit populus ad ⓘ illos in 📌porticum, quæ dicitur Salomonis, stupefacti. Hoc videns 👤Petrus, respon6r *dit populo: Viri Israelitæ cur hoc admirationem vestram movet; aut cur nos intentis oculis ⓘ adspicitis vos, quasi propria vi et pietate ⓘ fecerimus, ut ille ►ambularetur ? ►Deus 👤Abr:, 👤I. et 👤J., Deus patrum ⓘ ►nostr[or]um celebravit filium suum 👤Jesum, quem vos quidem tradidistis, et ⓘ repudiastis coram 👤Pilato judicante debere eum interire. Vos ⓘ autem sanctum et justum repudiastis, et rogastis, ut latro donaretur vobis, principem vero vitæ interfecistis. Quem Deus ex mortuis suscitavit, cujus nos martyres testes sumus. Atque per fidem in nomen ejus, hunc, quem vos videtis et scitis, nomen ejus corroboravit; et fides per illum dedit illi hance integritatem coram vobis omnibus. Atque nunc fratres scio vos per ignorantiam egisse ut etiam principes vestri. Deus vero, quæ prædixerat per os omnium prophetarum, ⓘ fore ut ⓘ Christus pateretur, ita eventu comprobavit. ⓘ ►Resipiscite igitur et convertite, ut remittantur peccata vestra, ut veniant tempora recreationis ab illo, atque demittat 👤Jesum Chr: vobis antea delectum,149 quem oportet coelum possidereh usque ad tempora restitutionis omnium rerum, quæ commemoravit Deus per os ⓘ sanctorum ejus prophetarum. 6v 👤Moses enim dixit ad patres: ►prophetam vobis ⓘ excitabit ex fratribus vestris, ut me, illum audietis in omnibus rebus, quascunque ad vos dixerit. ⓘ Fiet vero ⓘ ut, quæcunque anima non audiverit, exterminetur illa e populo.« Atque omnes prophetæ inde a ►👤Salomone atque deinceps, quotquot locuti sunt, etiam ►dies ejus nuntiarunt. Vos vero estis filii ⓘ prophetarum, atque foederis, quod proposuit Deus ⓘ patribus vestris ad 👤Abrahamum dicens: atque in semine tuo beneficiis afficiuntur omnes gentes[i] terræ«. Ad vos primos Deus resuscitatum filium suum misit ⓘ vos beneficiis afficientem, ut redeatis (convertatis) a sua quisque ⓘ pravitate.
✂ h ►Jeg har med Flid en Tvetydighed i min Oversættelse, enten kan man sige: ham bør det at indtage Himlen (saaledes d. Danske); ell. Himlen bør det at modtage ham; hvilket synes at have dogmatisk Betydning, da Χsti Virksomhed jo ikke var fuldendt før hans Tilbagekomst, og forsaavidt Himlen modtager ham ɔ: han vendte tilbage til hvor han var før, for da at indtage Himlen.
Cap: IV.
ⓘ Quibus verba ad populum facientibus institerunt sacerdotes, et præfectus templi et Sadducæi, ægre ferentes, quod docerent illi populum, et nuntiarent in 👤Jesu resurrectionem mortuorum. Atque injecerunt manus in illos, atque publicis vinculis tradiderunt in diem sequentem, erat enim jam vesper. Multi vero eorum, qui audiverant 7r verba crediderunt, atque evasit numerus virorum usque ad quinque millia. Accidit vero, ut postridie principes atque presbyteri, atque legis periti colligerentur in 📌Hierosolymam, atque 👤►Anna[s], pontifex maximus, atque 👤Johannes et 👤Alexander et quo[t] quot erant ex genere pontificali. Quos in medio positos quæsiverunt: qua vi aut quo nomine hoc fecistis? Tum 👤Petrus plenus sp. sct: dixit ad illos: principes populi et presbyteri Israelis si hodie rei facimur ⓘ beneficii adversus hominem imbecillem, in quo ille salvus factus est. Scitote igitur vos omnes et totus populus 📌Israelis: in nomine 👤Jesu Chr: Nazareni, quem vos cruci affixistis, quem Deus suscitavit e mortuis, in hoc ille sanus inter vos constitit. Ille est lapis, a vobis ædificantibus parvi habitus, qui factus est caput anguli. Neque est in ullo alio salus; neque enim est nomen aliud sub coelo datum hominibus, in quo ►opportet nos servari. Videntes vero 👤Petri libertatem atque 👤Johannis, et percipientes eos esse homines litterarum imperitos et tirones, mirati sunt, agnoverunt quidem, eos fuisse cum Chr:. Videntes vero hominem adstantem illis sanatum illum, non habuerunt, quæ ⓘ responderent. Cum autem ►jusissent, 7v eos exire extra synedrium, consilium inierunt (consultabant) hisce verbis: quid faciemus cum hisce hominibus, miraculum enim ►omnibus notum (insigne) factum est per illos, apertum omnibus, qui inhabitant ►📌Judæam; neque possumus ⓘ ►negare; ⓘ sed150 ne magis divulgetur in vulgus, minis deterrebimus, ►ne ⓘ cui ⓘ hoc alloquantur nomine. Atque vocatis illis præceperunt, ne omnino loquerentur, neve docerent in nomine 👤Jesu. 👤Petrus vero et 👤Johannes responderunt: num justum sit coram Deo vobis magis obedire quam Deo, dijudicate. Neque enim possumus nos, quæ vidimus et audivimus, non loqui. Illi vero, minis insuper adjectis, dimiserunt illos, non invenientes, quomodo poenas illis infligerent propter populum; omnes enim celebrabant Deum ob id quod factum erat. Erat enim ille, in quem hoc signum sanationis incidit, amplius ⓘ quadraginta annos natus.
Dimissi venerunt ad suos, atque nuntiarunt, quæ illis pontifices et presbyteri dixerant. Illi, hac re audita, una vocem ►sustulerunt his verbis: Domine ►tu es Deus, qui fecisti coelum et terram ⓘ et mare et omnia, quæ sunt in illis 8r loquens per os 👤Davidis filii tui: Cur ⓘ fremuerunt[j] gentes, et populi vanis operam dederunt, ►resurexerunt reges terræ et principes in unum locum congregati sunt adversus Dominum et ►adversus unctum ejus.« Congregati enim vere sunt in hac urbe adversus ►filium tuum sanctum, quem unxisti, 👤Herodes et 👤Pontius Pilatus cum gentibus et populo Israelitico, ut facerent, quæ manus tua et consilium antea fieri constituerat. Atque nunc Domine irritas fac minas eorum et da servis tuis omni animi libertate loqui verbum tuum eo, quod extendis manum tuam ad sanationem, et signa et portenta fiunt per nomen ►sancti tui filii. Atque cum illi precati sunt commotus est locus, ubi erant congregati; et omnes impleti sunt ►sp. scto, et nuntiarunt verbum Dei omni libertate. –
✂ [j] ►φϱυασσομαι, αζομαι. depon: med: proprie de equis frementibus. fremo ferocio. In N. T. legitur semel et quidem Aor: 1. act.
Et omnium credentium erat unum cor et una anima, neque quisquam quid ⓘ opum suarum suum esse contendit; sed omnia erant communia. Et magna vi apostoli testimonium resurrectionis ⓘ 👤J:Chr: ediderunt, et gratia magna erat super omnes. Neque enim erat quis indigens inter illos; quotquot enim erant possessores prædiorum vel domiciliorum hæc vendentes protulerunt pre8v *tium venditorum, et deposuerunt ad pedes apostolorum, et divisum est cuique prouti ei opus erat. ►👤Joses vero, qui ab apostolis vocatus est Barnabas (►h: e: interpretatum filius consolationis) Levita, Cyprius genere, cum ei esset ager, vendidit illum et protulit pretium et deposuit ad pedes apostolorum.
151 Cap. V.
✂ [k] ►εψευσω 2 sing: Aor 1. med.
✂ [l] ►συστελλω simul cum aliis paro, ordino; alii obvolvebant fasciis et linteis.
Cap. VI.
►συζητεω 1) quæro aliquid una cum aliquo 2) vicissim quæro, colloquor, disputo, πϱος τινα. – seque: Dat. pers. est disputo contra aliquem. 9r
►►Act: 22, 5 τιμωϱεω (a τιμωϱος contr: pro τιμαοϱος honorans, æstumans, adjuvans, vindicans, ulciscens, puniens) 1) vindico aliquem ab injuria illata cum Dativ. personæ 2) punio ob injuriam, castigo seq: acc: personæ sic semel scilicet h: l: 3) ex adjuncto torqueo, crucio ►Act: 26, 11. – ►►22, 25 ἱμας, ἱμαντος lorum.
►►Act. ⓘ 23, 3 ϰονιαω (a ϰονια pulvis) calce obduco, dealbo. – bis: ►Math. 23, 27. et hic.
►►Act. 23, 23 δεξιολαβος. Hanc vocem, quam profani ignorant, ►Act 23, 23 militum genus indicare certissimum quidem est, qualenam autem et cur ita appelletur, incertum. Alii satellites vel regis vel tribuni, alii legentes: δεξιοβολος i: e: funditores sagittarios. Vulgata: lancearios. – 9v
IC12 Cap. 24.
Post quinque dies descendit pontifex 👤Ananias cum presbyteris et oratore quodam ►👤Tertyllo, qui comparuerunt coram ⓘ principe adversus 👤Paulum. Qui quum provocaretur, incepit ⓘ 👤Tertyllus ⓘ accusare, dicens: Magna pace usi sumus per te et instituta tua in utilitatem hujus populi disposita ⓘ semper et ubique disposita amplectimur præstantissime 👤Felix omni gratiarum actione Ne igitur longius te detineam, rogo te, ut audias nos tua humanitate. Nacti enim sumus hunc hominem pestiferum, et concitantem tumultum omnibus Judæis, qui sunt super totum orbem, ducem sectæ Nazareorum, qui etiam conatus sanctum profanare. Quem etiam comprehendimus et voluimus secundum legem nostram judi152care. Veniens vero 👤Lysias, tribunus, magna vi eduxit illum e manibus nostris, jubens accusatores 10r ejus ⓘ ire ad te, a quo tu ipse investigans poteris de hisce omnibus rebus cognoscere, quarum nos eum accusamus. Judæi etiam eum ingressi sunt[n] dicentes: hæc sese ita habere. Respondit ⓘ ►👤Paulus, annuente tribuno, sciens te ⓘ a multis jam annis fuisse judicem hujus populi meliore animo verba pro me facio, cum tu possis intelligere ⓘ mihi non esse amplius ⓘ duodecim dies, ab illo usque, quo adscendi adoratum 📌Hierosolymam. Neque me in templo invenerunt cum aliquo colloquentem, aut portionem multitudinis facientem neque in synagogis neque in urbe, neque quidquam eorum possunt comprobare, quorum me accusant. hoc tibi profiteor, me secundum viam, quam sectam vocant, me ita colere deum paternum, credens omnibus in lege et in prophetis scriptis, habens spem ad Deum, quam etiam illi exspectant, resurrectionem mortuorum futuram esse, proborum et improborum. In hoc autem incumbo 10v ut habeam conscientiam inculpatam erga Deum et erga homines semper. ⓘ Post vero plures annos perveni ►misericordias ⓘ præstaturus adversus gentem meam et oblationes., in quibus invenerunt me purificatum in ⓘ sancto non turba non tumultu, nonnulli ex 📌Asia Judæi, quos opportet [opporte]bat apud te adesse, atque accusare si quid habeant [habe]rent adversus me. Aut illi ipsi dicant, si quid deprehenderunt in me injustitiæ, cum starem in synedrio, nisi de hoc uno verbo, quod clamavi inter illos stans, ob resurrectionem mortuorum ego hodie condemnor a vobis. 👤Felix illos distulit, accuratius institutus de via eorum, dicens, ubi 👤Lysias tribunus ⓘ descenderit ego etiam decernam vestram causam. præcepit vero centur[i]oni ut custodiret illum, ⓘ ►et vinculasolveret – sineret vincula relaxari., neve quemquem prohiberet, quo minus quis suorum eum administraret aut accederet ad illum. 11r
✂ [n] ►συνεπιτιϑημι 1) simul impono 2) simul aggredior, una infesto aliquem.
Post autem nonnullos dies cum advenisset 👤Felix cum ►👤Drysilla uxore, quæ erat Judæa, arcessivit 👤Paulum, et audivit illum de fide ejus in 👤Jesum Chr:. Cum vero illa verba faceret de justitia, de abstinentia, de judicio futuro tremefactus 👤Felix respondit: in præsentia abi, opportunitatem nactus, arcessam te, simul sperans, fore, ut sibi a 👤Paulo pecunia daretur, ut solveret illum, quare etiam frequentius eum advocans, collocutus est cum illo. Biennio autem expleto accepit 👤Felix successorem 👤Porcium Festum. Cum vero vellet gratiam[o] ⓘ præstare ⓘ Judæis 👤Felix, reliquit 👤P. vinctum. –
153 Cap 25.
Cum autem ⓘ 👤Festus suscepisset provinciam, post tres dies ⓘ descendit 📌Hierosolymam 📌Cæsareâ. Apparuerunt vero coram eo pontifex et primores Judæorum adversus 👤Paulum, et rogaverunt eum precantes gratiam adversus illum, ut arcesseret illum 📌Hierosolymam, insidias struentes, ut interficerent illum in via. 👤Festus autem 11v respondit: debere eum servari 📌Cæsareæ, ipsum quam celerrime exiturum esse. Qui igitur, inquit, inter vos sunt potentes, una itinere facto, si quid est in illo homine, accusent illum. Commoratus autem inter illos non amplius dies octo vel decem descendit 📌Cæsaream, postero vero die sedens in tribunali, jussit 👤Paulum produci. ⓘ Incedenti illi circumstiterunt Judæi, qui 📌Hierosol. descenderent, multa et gravia crimina adversus 👤Paulum præferentes, quæ non potuerunt ostendere, illo sese defendente: ⓘ neque adversus legem Judæorum, neque adversus sanctum, neque adversus Cæsarem quid peccavi. 👤Festus vero, ut gratiam exhiberet Judæis, ►respondit: Visne tu, 📌Hierosoly: adscendens ibi a me de hisce rebus judicari: respondit 👤Paulus: ►coram tribunal[i] Cæsaris sto, ubi opportet me judicari. Judæis nil mali ⓘ intuli, ut etiam tu bene intellexisti: si enim injuste ago, aut morte dignum quod feci, non deprecor mori, si vero nihil 12r est eorum, quorum illi me accusant, nemo potest me illis largiri, Cæsarem invoco. Tum 👤Festus, collocutus cum concilio Cæsarem invocavisti – ⓘ ad Cæsarem ibis.
Nonnullis vero diebus interjectis ►👤Agrippas rex et ►👤Berenice pervenerunt ⓘ 📌Cæsaream, salutaturi ⓘ 👤Festum. Cum vero plures dies ibi commorarentur 👤Festus regi proposuit causam 👤Pauli dicens: vir quidam est vinctus mihi a 👤Felice relictus, de quo, quum pervenissem 📌Hierosolymam apparuerunt ⓘ pontifices et presbyteri ⓘ Judæorum ►(causam ei dicentes.) judicium rogantes adversus eum. Quibus ⓘ respondi: Non ⓘ est Romanorum mos tradere quemquam in interitum, antequam accusatus habeat præsentes accusatores, atque accipiat locum defensionis adversus crimen Qui cum inde exiissent, paulisper causam differens, cum deinceps sederem in tribunali, jussi eum produci. Cui circumstantes accusatores nullam culpam protulerunt, quam ego 12v suspicabar. Nonnullas quæstiones de propria religione habuerunt adversus illum atque de 👤Jesu quodam mortuo, quem 👤Paulus dixit vivere. Cum hæsitarem de hac quæstione quæsivi, num ire vellet 📌Hierosolymam, et ibi judicari de hisce rebus. Cum autem 👤P. rogaretp ut servaretur in Augusti ►cognitionem (sententiam[,] judicium) jussi eum custodiri, donec mitterem il154lum ad Cæsarem. 👤Agrippa vero dixit: volui et ipse hunc hominem audire, ille vero cras, inquit, audies illum.
Postero vero die cum 👤Agrippa et 👤Berenice ⓘ magna pompa venissent, et auditorium introissent cum tribunis et viris præstantissimis ⓘ urbis, jubente 👤Festo, productus est 👤Paulus. Atque dixit 👤Festus: 👤Agrippas, rex, atque omnes, qui adestis, viri, videte hunc, super quem tota multitudo Judæorum intercesserunt apud me ⓘ 📌Hierosolymis et hic, clamantes non opportere eum amplius vivere. Cum autem ⓘ ipse perciperem, eum nihil morte dignum fecisse, cumque ille ⓘ provocarit ad Augustum, statui eum 13r mittere. De quo, ratum quod scribam non habeo, quare produxi eum ad vos, et maxime ad te, rex 👤Agrippa, ut, examinatione instituta, ⓘ habeam quod scribam. Ineptum enim mihi videtur mittere vinctum et crimina adversus eum prolata non significare. –
Cap. 26.
👤Agrippa👤Paulo dixit: permissum est tibi verba facere, tum 👤P., extenta manu, se defendit: de omnibus rebus, quorum reus a Judæis factus sum, rex 👤Agrippa, statuo me beatum, ►ⓘ qui ad te ⓘ hodie ⓘ causam dicturus sim. ►Quare rogo te, ut æquo animo me audias. Vitam igitur meam inde ab juventute, quæ ab initio fuit in populo meo 📌Hierosolymæ, omnes Judæi sciunt. Qui etiam, quum antea me cognorint, si velint, testimonium etiam edere possunt: me Pharisæum secundum sectam ⓘ profundissima nostri cultus cognitione institutam vixisse. Et nunc ob spem in promissionem patribus nostris a Deo datam, ⓘ constiti hic judicandus, cujus duodecim tribus ⓘ nostræ, uno tenore die nocteque colentes, sperant sese futuros participes, ⓘ ob quam 13v spem ego accusor ⓘ rex 👤Agrippa, ab Judæis – cur incredibile habetur apud vos, si Deus suscitat mortuos. Et ego quidem putavi me opportere adversus nomen 👤Jesu Nazareni multa adversa facere. Quod etiam feci 📌Hierosolymæ et multos sanctos carceribus inclusi ►a Sacerdotibus potestate, et cum illi interficerentur approbavi. Et per omnes synagogas sæpe ►cruciavi illos, et coegi illos ut maledicerent, vehementius etiam furens adversus illos, persecutus sum eos ad in urbes usque extra positas (in exteras civitates). In quibus etiam (ⓘ quarum rerum studio) cum iter facerem 📌Damascum cum potentia et mandato ab ⓘ pontificibus ⓘ meridie ►via vidi, rex, lumen super lucem solis ⓘ circumfulgens ⓘ me et qui una iter fecerunt. Quum omnes ⓘ concideremus155 humi audivi vocem me alloquentem: et dicentem lingua hebræa: 👤Saul, 👤Saul cur me persequeris, durum erit tibi adversus stimulum calcitrare[p] 14r Ego vero dixi, quis es domine? ille vero respondit: ego sum 👤Jesus, quem tu persequeris, sed surge et consiste pedibus tuis. Ad hoc enim apparui tibi, ut eligerem te ministrum et testem eorum quæ vidisti, et ►quæ ⓘ tibi ostendam.[r] Eligens te ex gente tua et ex gentilibus, ad ⓘ quos te mitto, ad aperiendos oculos eorum, ut redeant ex tenebris in lucem atque ⓘ ab ⓘ imperio satanæ ad deum, ut accipiant illi remissionem peccatorum et sortem cum sanctis fide in me habita. Unde rex 👤Agrippa non fui immoriger coelesti visioni, sed illis, qui sunt 📌Damasci primum, deinde 📌Hierosolymæ per totam regionem ►Judeæ et gentilibus prædicavi ⓘ ►resipiscere et convertere se ad deum facta digna ⓘ ►resipiscentia ⓘ patrantes. Quam ob causam Judæi me in templo comprehensum, conati sunt interficere. Auxilium igitur nactus a deo ad hunc diem usque steti, testimonium edens parvo et magno, nihil prædicans, nisi quod prophetæ ⓘ futurum locuti sunt et ►👤Moses.
✂ [q] calcitro.
✂ [r] ►οφϑησομαι. h: l: transitive ita Bretschneider.
Hæc autem cum pro se diceret: 👤Festus magna voce clamavit 14v insanis 👤Paule, multæ tuæ litteræ ad insaniam te vertunt; Ille vero: non insanio, inquit, præstantissime 👤Feste, sed verba[s] veritatis et moderationis facio. Nam de ►omnibus hisce rebus rex scit, ad quem etiam libere loquor, neque enim persuadeor quid horum eum latere, ►neque enim hoc est factum in angulo factum. Credis rex 👤Agrippa, ►prophetis. 👤Agrippas vero dixit 👤Paulo, haud multum abest et me persuades, ut Christianus fiam. 👤Paulus vero. Orarem deum, ►si multum ⓘ abest si parum, non solum ut tu sed etiam omnes qui me hodie audiunt, ►fieretis tales, qualis ego sum, exceptis hisce vinculis. ►Surexit rex et præfectus et 👤Berenice atque qui cum illis ⓘ ►consederunt et secesserunt inter [se] loquentes hisce verbis: hice homo nihil ⓘ morte vel vinculis dignum fert. 👤Agrippas dixit 👤Festo: dimitti poterat ille vir, si non appellasset Cæsarem. –
✂ [s] ►αποφϑεγγομαι (φϑεγγομαι – φϑεγμα sonus
Cap. 27. 15r
Postquam autem decretum est, ut navi veheremur in 📌Italiam, tradiderunt 👤Paulum et nonnullos alios vinctos Centurioni, nomine 👤Julio, ex cohorte Augusta. Adscendentes igitur ►navem ⓘ Adramutenam, navigaturam ⓘ juxta loca 📌Asiæ, solvimus, et erat nobiscum 👤Aristarchus, Macedonicus, Thessalonicensis. Sequente die vecti sumus 📌Sidonem. Et ⓘ 👤Julius humane tractavit 👤Paulum et permisit, ut amicos adiret, ut curaretur. Atque solventes præternavigavimus 📌Cyprum ►ob ventum infestum, mare autem156 secundum 📌Ciliciam et 📌Pamphiliam pernavigantes pervenimus ⓘ ►📌Muram in ⓘ 📌Lyciam. ►Ubi cum centurio navem Alexandrinam, in 📌Italiam navigantem [►invenisset,] ⓘ deduxit nos in illam. ⓘ Cum Nonnullos vero dies tarde ⓘ navigaremus, vix qui devenissemus contra 📌Cnidum non permittente vento, præternavigavimus 📌Cretam juxtim 📌Salmonem, et vix præterlegentes eam, pervenimus in locum quendam, qui dicitur bonus portus, cui prope erat ►urbs 📌Lasaea. Satis magno temporis spatio interjecto, cum jam navigatio periculosa[t] esset propterea quod jejunium jam præ15vteriisset cohortatus est illos 👤Paulus: Viri, video hance navigationem ⓘ cum ⓘ injuria et magno detrimento non solum oneris et navis sed etiam animarum nostrarum. Centurio vero magis obedivit gubernatori et nauclero quam a 👤Paulo dictis. ⓘ et Cum portus non esset ad hiemandum aptus,[u] plerique consilium dederunt solvendi inde si forsan profecti ⓘ 📌Phoenicem, ibi hiem[em] agere ⓘ possent, ►portum spectantem ⓘ ►Libanum et Chorum Leniter vero spirante Noto, rati se propositi compotes, 📌Cretam propius ⓘ præterlegebant Non multum post irruit[v] adversus illam ventus procellosus, qui vocatur Euroclydon (Eurus procellosus). Cum autem correpta esset navis, neque posset obniti ►vento
✂ [t] ►επισφαλης (επι et σφαλλω supplanto, everto) ad cadendum pronus 2) periculosus.
✂ [u] ►ανευϑετος (α pr. ευϑετος) non appositus, non aptus, incommodus.
✂ [v] ►εβαλεsc: εαυτον (cfr ►Mth. 4, 6) irruit
►Insulam vero quandam prætervehentes ægre potuimus compotes fieri ⓘ scaphæ.[w] Qua sublata omnibus adjumentis utebantur, circumcingentes navem, metuentes autem, ne inciderent in Syrtim, de16rmissis velis ita ferebantur. Cum vero vehementer tempestate[x] vexaremur, postero die jacturam fecimus, et tertio die apparatum nostris manibus projecimus. Cum vero neque coelum, neque sidera per plures dies apparerent, tempestate non exigua imminente, ceterum omnis spes salutis nobis eripiebatur. Quum magna ciborum penuria esset, tum 👤Paulus in medio stans, dixit ⓘ ►opportebat vos ⓘ mihi obedientes non ⓘ solvisse a 📌Creta, et evitasse hanc ►jacturam et poenam. Et nunc cohortor vos, ut bono animo sitis, neque enim erit jactura ulla ►animarum nostr[ar]um, sed tantum navis. Adstitit enim mihi hac nocte angelus dei, cujus sum, quem colo dicens: noli metuere: ►opportet te Cæsari sisti et ecce largitus est Deus tibi omnes tecum navigantes. Quare bono animo estote viri, fidem enim habeo Deo hoc fore eo modo quo mihi dictum est. In insulam aliquam opportet nos incidere. Cum vero esset nox decima ⓘ quar[ta], atque circumvagantibus nobis per mare 16v ⓘ Adriaticum media nocte opinati sunt nautæ aliquam terram sibi ⓘ appropinquare; et ⓘ bolidem demittentes invenerunt passus viginti et paululum progressi et rursus boli157dem demittentes invenerunt passus quindecim, metuentes autem, ne forte in loca scopulosa ⓘ incideremus, ex ⓘ puppi ancoris quatuor projectis, rogaverunt, ut dies oriretur. Cum vero nautae conarentur fugere ex nave, et demitterent scapham in mare, præ se ferentes se ex prora a[n]coras ⓘ demissuros, dixit 👤Paulus Centurioni et militibus, nisi illi permaneant in nave vos non possitis servari. Tum milites vincula scaphæ ⓘ absc[id]erunt, atque passi sunt eam excidere. Sub diluculo vero 👤Paulus commonebat omnes, ut cibum caperent dicens: hodie ⓘ diem decimam quartam, exspectantes, perfecistis jejuni, nil capientes. Quare cohortor vos, ut cibum capiatis; hoc enim opus est ad vestram salutem, nullius enim vestrum capillus cadet. Quod cum dixisset cepit panem et gratias ⓘ egit deo coram omnibus et frangens incepit comedere. Ipsi vero recreati omnes etiam cibum ceperunt. ⓘ Eramus autem omnes animæ in nave ducentæ septuaginta sex. Satiati 17r vero cibo leviorem fecerunt navem, ejecto tritico in mare. Cum autem dies esset terram non agnoscebant observarunt autem ⓘ sinum quendam littus habentem, ⓘ in quem voluer[u]nt, si liceret, navem propellere. Et cum ancoras sustulissent, tradiderunt mari, etiam relaxantes vincula[y] gubernaculorum, et tollentes artemonem vento, cursum dirrexerunt (tendebant) in litus. Cum vero incidissent in locum bimarem, allidebant navem, et prora infixa manebat immobilis, puppis vero solvebatur vi undarum. Militum autem erat consilium, ut vinctos interficerent, ne quis natando aufugeret. Centurio autem, cum vellet servare 👤Paulum, impedivit consilium eorum, jussit vero, qui potuerunt natare, primos se dejicientes in continentem exire, ceteros autem alios in tabulis alios in reliquiis naviculi. Et ita factum est, ut omnes salvi pervenirent in terram. 17v
✂ [x] ►χειμαζω tempestati expono, pass: tempestate vexor. –
✂ [y] ►ⓘ ζευϰτηϱιος, ια, ιον (a ζευϰτηϱ copulans) aptus ad copulandum substantive vinculum.
✂ [z] ►φϱυγανον. (a φϱυγω torreo. torrefacio) virgultum aridum, sarmentum.
✂ [æ] ►συστϱεφω (συν et στϱεφω) verto, verso i: e convolvo in fascem, colligo.
✂ [ø] ►πιμπϱαω usitatius πιμπϱημι fut: πϱησω 1) incendo 2) ad tumorem, qui ex inflamatione oritur, transfertur, tumescere facio, med: intumesco