IC11 145 2r [a] Prima verba fecimus, o 👤Theophile, de omnibus, quæ 👤Jesus facere atque docere incepit, in eum diem ⓘ usque quo institutis, quo[s] elexerat, per spiritum sanctum ⓘ apostolis in coelum receptus est. Quibus etiam, postquam passus est, viventem sese præbuit, in multis signis, per dies quadraginta conspiciendum, dum exposuit, quæ pertinent ad regnum Dei. Et cum illis conveniens præcepit, ne 📌Hierosolymâ decederent, ⓘ exspectarent vero promissum a patre, quod[b] a me audivistis; quod scilicet 👤Johannes baptizavit aquâ, vos vero baptizati ⓘ eritis in spiritu sancto, non multis ⓘ post ⓘ diebus. Illi igitur convenientes quæsiverunt: jamne Domine restitues regnum 📌Israeli. Ille vero: non vestrum est, inquit, cognoscere temporis rationem, quam constituit in potestate propria. Sed accipietis vim spiritus sancti super vos venientis et eritis ►ma[r]tures mihi 📌Hierosolymæ et in tota ►📌Joudæa et 📌Samaria atque usque ad ultimam terram. His dictis, cum illi viderent, sublatus est, et nubes subduxit illum ab oculis ipsorum. Atque cum intentis oculis coelum aspicerent, cum ille abiit, ecce viri duo adstiterunt illis in vestimento albo, qui etiam dixerunt: Viri Gallilæi ►cur adspicitis coelum; ille 👤Jesus qui sublatus est in coelum, eodem modo veniet, quo vidistis illum in coelum abeuntem. –
✂ [a] ►Acta apostolorum.
2v Tum illi 📌Hierosolymam redierunt ex monte, ⓘ cui est ex olivis nomen, qui est prope ►📌Hierosolymæ,
Atque cum venissent, conscenderunt conclave, ubi commorati sunt: 👤Petrus atque 👤Jacobus, 👤Johannes atque 👤Andreas, ►👤Phillipus atque 👤Thomas, 👤Bartholomeus atque ►👤Matheus, 👤Jacobus Alphæi atque 👤Simon selota, atque 👤Judas Jacobi filius. Illi omnes erant assidui ►unac ►precibus (atque cum mulieribus atque 👤Maria, matre 👤Jesu, atque cum fratri[bu]s ejus. Atque hisce diebus resurrexit 👤Petrus inter medios discipulos (erat autem numerus nominum una ad centum et viginti) hisce verbis: Viri fratres oportet impleri scriptum illud, quod prædixit spiritus sanctus per os 👤Davidis de 👤Jouda, qui factus est dux illorum, qui ⓘ comprehenderunt 👤Jesum, quod erat numero nostro adscriptus atque accepit munus hujus ministerii. ►(Ille igitur comparavit agrum pro mercede injustitiæ et præceps factus medius disruptus est,[d] atque diffusa sunt omnia viscera ejus, atque cognitum est ab omnibus illis, qui inhabitant 📌Hierosolymam ita ut vocarent locum ►illo proprio ⓘ dialecto 📌Αϰελδαμα ►h: e: locus sanguinis) scriptum enim est in libro psalmorum: factum est domicilium ejus desertum, ⓘ ne sit, qui ⓘ habitet in illo« atque »munus 3r ejus ⓘ accipiat alter.« Opportet igitur eorum, qui nobiscum convenerunt per omne146 id tempus, quo introiit atque exiit apud nos dominus 👤Jesus, incipiens a baptismo 👤Johannis usque ad diem, quo susceptus est a nobis, eorum unum ma[r]tyrem fieri resurrectionis ejus nobiscum. Atque sisterunt duo 👤Josephum, ⓘ cognomine Barsaba, cui nomen inditum est »Justus« atque 👤Mathiam. Atque orantes dixerunt, Tu, domine qui omnium corda cognoscis, ostende, utrum elegam, qui accipiat munus hujus ministerii atque apostolatus, ⓘ ex ⓘ quo decessit 👤Joudas, ut abiret in locum suum. Atque sortem ►misserunt, atque incidit sors in 👤Mathiam, atque suffragiis adscriptus est numero duodecim apostolorum. –
✂ c ►uno animo, unanimi consensu.
✂ [d] ►λασϰαζωs.ⓘ λαςϰω (aut: λαϰω) propr: crepo, disrumpor cum crepitu. –
Cap: II.
Atque sub finem dierum pentecostis erant omnes unanimes eodem loco. Atque subito venit strepitus, ut flatus venti vehementis, super illos, atque implevit totum domum, ubi consederant. Atque apparuerunt illis ►flamulæ discissæ quasi ignis, atque consedit super unumquemque eorum, atque omnes completi sunt spiritu sancto; atque ⓘ ►inceperunt sua quisque lingua loqui, prouti spiritus cuique dedit loqui. Erant autem 📌Hierosolymæ habitantes Joudæi, viri pii ex quavis gente, quæ 3v est sub coelo. Edita vero illa voce, convenit multitudo atque diffusa est, propterea quod sua quisque eos dialecto loquentes audivit. Stupefacti admirati sunt ita inter se loquentes nonne ecce omnes illi, qui loquuntur, sunt Judæi; atque quomodo audimus nos, quemque ►nostro proprio dialecto, quo nati sumus, loquentem – Parthi atque Medi, atque Elamitæ, atque qui inhabitant 📌Mesopotamiam, 📌Joudæam atque 📌Kappadociam, 📌Pontum atque 📌Asiam, 📌Phrygiam atque 📌Pamphyliam, 📌Ægyptum atque partem ►📌Libuæ, quæ est apud 📌Cyrenen, atque peregrini Romani, Judæi, ►proselutæ, ►Kretes atque Arabes. audimus eos prædicantes præclare a Deo facta nostris linguis? Obstupefacti omnes hæsitaverunt, alter alterum alloquens: quid hoc sibi velit? Alii vero, irridentes, dixerunt: mero pleni sunt.
👤Petrus vero in medio consistens una cum undecim, voce sublata, respondit illis: Viri Judæi, atque omnes, qui inhabitant 📌Hierosolymam scitote atque animum intendite ad verba mea. Neque enim illi, ut vos statuitis, inebriati sunt; est enim hora tertia diei; sed hoc est id, quod dictum est per prophetam 👤Joelem: Atque 4r erit ultimis diebus, ait Dominus, effundam de spiritu meo super omnem carnem; et vaticinabuntur ⓘ filii vestri et filiæ vestræ, atque juvenes vestri visiones videbunt, atque senes vestri somnia somniabuntur; atque super servos, atque super servas meas illis diebus effundam de spiritu meo, atque vaticinabuntur; atque patrabo portenta in coelo supra, et signa in terra infra, sanguinem et ignem, et vaporem fumi. Sol commutabitur in tenebras, luna in147 sanguinem, usque dum venerit dies Domini magna atque illustris (horribilis). Atque erit: quicunque invocaverit nomen Dei, ille servabitur.« Viri Israelitæ audite hæc verba: 👤Jesum Nazarenum, virum a Deo vobis vi, portentis et signis comprobatum (quæ fecit Deus per illum inter medios vos, ut ipsi scitis) ⓘ illum vos constituto antea consilio et præscientia Dei traditum accipientes, manibus injustis cruci affixum interfecistis. Quem Deus, solutis mortis doloribus,[e] suscitavit, propterea quod non ⓘ fieri potuit, ut ille imperio ejus subj[i]ceretur. ►👤Davides enim dicit illi: prospicio in Dominum oculis meis semper obversantem, quod adest mihi e dextra, ne (ⓘ ►occeltem) de statu dejiciar; ideo lætatum est cor meum et exsul4vtavit lingua mea; etiam caro mea acquiescet in spe; quod non relinques animam meam in ⓘ Tartaro, neque permittes, ut sanctus tuus videat putretudinem. Ostendisti mihi viam vitæ, implebis me lætitia coram facie tua.« Viri fratres licet libere ad vos loqui de patriarcha 👤Davide eum etiam mortuum esse, mortuumque ►sepelitum, et monumentum (sepulchrum) ejus est inter nos ad hunc usque diem. Cum igitur esset propheta et bene gnarus, deum sibi jurejurando obstrinxisse, ⓘ facere ut ex fructu ⓘ lumbi ejus considat in throno ipsius; providens igitur locutus est de resurrectione Christi, non relicta est anima ejus in Tartaro, neque caro ejus vidit putretudinem. Hunc 👤Jesum suscitavit Deus, cujus omnes nos sumus testes. Ad Dextram igitur Dei sublevatus, promissione de spiritu scto a patre ⓘ accepta, effudit hoc, quod nunc vos videtis atque auditis. Neque enim 👤Davides ►adscendit, loquitur vero: Dominus dixit Domino meo: sede ad dextram meam usque dum fecero hostes tuos scabellum tuum.« Firmiter igitur omnis domus 📌Israelis cognoscat, Deum hunc 👤Jesum, quem vos cruci affixisti[s], et dominum et Christum fecisse. –
ⓘ Qua re audita illi vehementer sunt commoti[f] animo, ►dixerunt ⓘ ad👤Petrum : quid faciemus, fratres? 5r 👤Petrus vero respondit: Convertite et baptizamini quisque vestrum in nomine 👤Jesu Chr:, ad remissionem ⓘ peccatorum; atque accipietis ⓘ donum sp. s:. Vobis enim est promissio et filiis vestris et omnibus, qui sunt procul, quotquot dominus Deus noster convocabit. Multis aliis verbis testatus atque cohortatus est, ita loquens: salutem admittite ex perversa hac generatione. Qui igitur libenter acceperunt verbum ejus, baptizati sunt, atque ⓘ additi sunt ►illo die animorum ad tria ►millia. Erant assidui doctrinæ apostolorum, atque ►comunioni, atque fractioni panis, atque precibus.
✂ [f] ►ϰατανυσσωs. νυττω. 1) compungo 2) passiv vehementer commoveor, afficior.
Omnem vero animam metus invasit, multa portenta atque signa per apostolos patrata sunt. Omnes vero credentes erant eodem loco, atque habebant omnia communia, et vendiderunt possessiones et opes, et148 distribuerunt hæc omnibus prouti cui opus erat. Diu erant una assidui in templo, domi pane fracta fructi sunt cibo in lætitia et simplicitate[g] cordis, orantes Deum atque gratiam ineuntes cum toto populo. Deus vero ecclesiæ servatos quotidie addidit.
✂ [g] ►αφελοτης. απαξ λ. (ex ⓘ αφελης propr: lapid[ib]us carens, ex α pr: et φελλευς terra saxosa) simplicitas, integritas i: q: απλοτης.
Cap III.
Sub idem tempus 👤Petrus et 👤Johannes ascenderunt ad sanctum hora precum nona. Atque ⓘ vir quidam claudus ex ⓘ ►utero matris ⓘ porta5vtus est. Illum proposuerunt diu ad portam templi, quæ dicitur pulchra, ut precaretur stipes ab illis, qui introibant in templum. Ille videns 👤Petrum et 👤Johannem introituros templum, rogavit accipere stipes. ⓘ In quem quum 👤Petrus cum 👤Johanne oculos intendissent, dixit nos adspice. Ille vero observavit illos, ⓘ exspectans quid ab illis accipere. Dixit ►👤Peter: argentum et aurum non habeo, quod vero habeo id do tibi: in nomine 👤Jesu Chr: Nazareni surge et ambula. atque comprehendens manum ejus dextram erexit. Mox (planta pedis) ⓘ pes et malleolus pedis firma facta sunt, atque exsultans ►exsiliens constitit atque ambulavit; et introiit una cum illis templum, ambulans, exsiliens, prædicans Deum. Atque vidit totus populus eum ambulantem et celebrantem Deum. Atque agnoverunt eum esse eundem, qui ⓘ ut stipes compararet ad portam pulchram templi consederat; et omnes impleti sunt pavore et stupore ob id, quod ei evenerat. –
Quum ille manu comprehenderet (►alii sectaretur) 👤Petrum et 👤Johannem, concurrit populus ad ⓘ illos in 📌porticum, quæ dicitur Salomonis, stupefacti. Hoc videns 👤Petrus, respon6r *dit populo: Viri Israelitæ cur hoc admirationem vestram movet; aut cur nos intentis oculis ⓘ adspicitis vos, quasi propria vi et pietate ⓘ fecerimus, ut ille ►ambularetur ? ►Deus 👤Abr:, 👤I. et 👤J., Deus patrum ⓘ ►nostr[or]um celebravit filium suum 👤Jesum, quem vos quidem tradidistis, et ⓘ repudiastis coram 👤Pilato judicante debere eum interire. Vos ⓘ autem sanctum et justum repudiastis, et rogastis, ut latro donaretur vobis, principem vero vitæ interfecistis. Quem Deus ex mortuis suscitavit, cujus nos martyres testes sumus. Atque per fidem in nomen ejus, hunc, quem vos videtis et scitis, nomen ejus corroboravit; et fides per illum dedit illi hance integritatem coram vobis omnibus. Atque nunc fratres scio vos per ignorantiam egisse ut etiam principes vestri. Deus vero, quæ prædixerat per os omnium prophetarum, ⓘ fore ut ⓘ Christus pateretur, ita eventu comprobavit. ⓘ ►Resipiscite igitur et convertite, ut remittantur peccata vestra, ut veniant tempora recreationis ab illo, atque demittat 👤Jesum Chr: vobis antea delectum,149 quem oportet coelum possidereh usque ad tempora restitutionis omnium rerum, quæ commemoravit Deus per os ⓘ sanctorum ejus prophetarum. 6v 👤Moses enim dixit ad patres: ►prophetam vobis ⓘ excitabit ex fratribus vestris, ut me, illum audietis in omnibus rebus, quascunque ad vos dixerit. ⓘ Fiet vero ⓘ ut, quæcunque anima non audiverit, exterminetur illa e populo.« Atque omnes prophetæ inde a ►👤Salomone atque deinceps, quotquot locuti sunt, etiam ►dies ejus nuntiarunt. Vos vero estis filii ⓘ prophetarum, atque foederis, quod proposuit Deus ⓘ patribus vestris ad 👤Abrahamum dicens: atque in semine tuo beneficiis afficiuntur omnes gentes[i] terræ«. Ad vos primos Deus resuscitatum filium suum misit ⓘ vos beneficiis afficientem, ut redeatis (convertatis) a sua quisque ⓘ pravitate.
✂ h ►Jeg har med Flid en Tvetydighed i min Oversættelse, enten kan man sige: ham bør det at indtage Himlen (saaledes d. Danske); ell. Himlen bør det at modtage ham; hvilket synes at have dogmatisk Betydning, da Χsti Virksomhed jo ikke var fuldendt før hans Tilbagekomst, og forsaavidt Himlen modtager ham ɔ: han vendte tilbage til hvor han var før, for da at indtage Himlen.
Cap: IV.
ⓘ Quibus verba ad populum facientibus institerunt sacerdotes, et præfectus templi et Sadducæi, ægre ferentes, quod docerent illi populum, et nuntiarent in 👤Jesu resurrectionem mortuorum. Atque injecerunt manus in illos, atque publicis vinculis tradiderunt in diem sequentem, erat enim jam vesper. Multi vero eorum, qui audiverant 7r verba crediderunt, atque evasit numerus virorum usque ad quinque millia. Accidit vero, ut postridie principes atque presbyteri, atque legis periti colligerentur in 📌Hierosolymam, atque 👤►Anna[s], pontifex maximus, atque 👤Johannes et 👤Alexander et quo[t] quot erant ex genere pontificali. Quos in medio positos quæsiverunt: qua vi aut quo nomine hoc fecistis? Tum 👤Petrus plenus sp. sct: dixit ad illos: principes populi et presbyteri Israelis si hodie rei facimur ⓘ beneficii adversus hominem imbecillem, in quo ille salvus factus est. Scitote igitur vos omnes et totus populus 📌Israelis: in nomine 👤Jesu Chr: Nazareni, quem vos cruci affixistis, quem Deus suscitavit e mortuis, in hoc ille sanus inter vos constitit. Ille est lapis, a vobis ædificantibus parvi habitus, qui factus est caput anguli. Neque est in ullo alio salus; neque enim est nomen aliud sub coelo datum hominibus, in quo ►opportet nos servari. Videntes vero 👤Petri libertatem atque 👤Johannis, et percipientes eos esse homines litterarum imperitos et tirones, mirati sunt, agnoverunt quidem, eos fuisse cum Chr:. Videntes vero hominem adstantem illis sanatum illum, non habuerunt, quæ ⓘ responderent. Cum autem ►jusissent, 7v eos exire extra synedrium, consilium inierunt (consultabant) hisce verbis: quid faciemus cum hisce hominibus, miraculum enim ►omnibus notum (insigne) factum est per illos, apertum omnibus, qui inhabitant ►📌Judæam; neque possumus ⓘ ►negare; ⓘ sed150 ne magis divulgetur in vulgus, minis deterrebimus, ►ne ⓘ cui ⓘ hoc alloquantur nomine. Atque vocatis illis præceperunt, ne omnino loquerentur, neve docerent in nomine 👤Jesu. 👤Petrus vero et 👤Johannes responderunt: num justum sit coram Deo vobis magis obedire quam Deo, dijudicate. Neque enim possumus nos, quæ vidimus et audivimus, non loqui. Illi vero, minis insuper adjectis, dimiserunt illos, non invenientes, quomodo poenas illis infligerent propter populum; omnes enim celebrabant Deum ob id quod factum erat. Erat enim ille, in quem hoc signum sanationis incidit, amplius ⓘ quadraginta annos natus.
Dimissi venerunt ad suos, atque nuntiarunt, quæ illis pontifices et presbyteri dixerant. Illi, hac re audita, una vocem ►sustulerunt his verbis: Domine ►tu es Deus, qui fecisti coelum et terram ⓘ et mare et omnia, quæ sunt in illis 8r loquens per os 👤Davidis filii tui: Cur ⓘ fremuerunt[j] gentes, et populi vanis operam dederunt, ►resurexerunt reges terræ et principes in unum locum congregati sunt adversus Dominum et ►adversus unctum ejus.« Congregati enim vere sunt in hac urbe adversus ►filium tuum sanctum, quem unxisti, 👤Herodes et 👤Pontius Pilatus cum gentibus et populo Israelitico, ut facerent, quæ manus tua et consilium antea fieri constituerat. Atque nunc Domine irritas fac minas eorum et da servis tuis omni animi libertate loqui verbum tuum eo, quod extendis manum tuam ad sanationem, et signa et portenta fiunt per nomen ►sancti tui filii. Atque cum illi precati sunt commotus est locus, ubi erant congregati; et omnes impleti sunt ►sp. scto, et nuntiarunt verbum Dei omni libertate. –
✂ [j] ►φϱυασσομαι, αζομαι. depon: med: proprie de equis frementibus. fremo ferocio. In N. T. legitur semel et quidem Aor: 1. act.
Et omnium credentium erat unum cor et una anima, neque quisquam quid ⓘ opum suarum suum esse contendit; sed omnia erant communia. Et magna vi apostoli testimonium resurrectionis ⓘ 👤J:Chr: ediderunt, et gratia magna erat super omnes. Neque enim erat quis indigens inter illos; quotquot enim erant possessores prædiorum vel domiciliorum hæc vendentes protulerunt pre8v *tium venditorum, et deposuerunt ad pedes apostolorum, et divisum est cuique prouti ei opus erat. ►👤Joses vero, qui ab apostolis vocatus est Barnabas (►h: e: interpretatum filius consolationis) Levita, Cyprius genere, cum ei esset ager, vendidit illum et protulit pretium et deposuit ad pedes apostolorum.
151 Cap. V.
✂ [k] ►εψευσω 2 sing: Aor 1. med.
✂ [l] ►συστελλω simul cum aliis paro, ordino; alii obvolvebant fasciis et linteis.
Cap. VI.
►συζητεω 1) quæro aliquid una cum aliquo 2) vicissim quæro, colloquor, disputo, πϱος τινα. – seque: Dat. pers. est disputo contra aliquem. 9r
►►Act: 22, 5 τιμωϱεω (a τιμωϱος contr: pro τιμαοϱος honorans, æstumans, adjuvans, vindicans, ulciscens, puniens) 1) vindico aliquem ab injuria illata cum Dativ. personæ 2) punio ob injuriam, castigo seq: acc: personæ sic semel scilicet h: l: 3) ex adjuncto torqueo, crucio ►Act: 26, 11. – ►►22, 25 ἱμας, ἱμαντος lorum.
►►Act. ⓘ 23, 3 ϰονιαω (a ϰονια pulvis) calce obduco, dealbo. – bis: ►Math. 23, 27. et hic.
►►Act. 23, 23 δεξιολαβος. Hanc vocem, quam profani ignorant, ►Act 23, 23 militum genus indicare certissimum quidem est, qualenam autem et cur ita appelletur, incertum. Alii satellites vel regis vel tribuni, alii legentes: δεξιοβολος i: e: funditores sagittarios. Vulgata: lancearios. – 9v
IC12 Cap. 24.
Post quinque dies descendit pontifex 👤Ananias cum presbyteris et oratore quodam ►👤Tertyllo, qui comparuerunt coram ⓘ principe adversus 👤Paulum. Qui quum provocaretur, incepit ⓘ 👤Tertyllus ⓘ accusare, dicens: Magna pace usi sumus per te et instituta tua in utilitatem hujus populi disposita ⓘ semper et ubique disposita amplectimur præstantissime 👤Felix omni gratiarum actione Ne igitur longius te detineam, rogo te, ut audias nos tua humanitate. Nacti enim sumus hunc hominem pestiferum, et concitantem tumultum omnibus Judæis, qui sunt super totum orbem, ducem sectæ Nazareorum, qui etiam conatus sanctum profanare. Quem etiam comprehendimus et voluimus secundum legem nostram judi152care. Veniens vero 👤Lysias, tribunus, magna vi eduxit illum e manibus nostris, jubens accusatores 10r ejus ⓘ ire ad te, a quo tu ipse investigans poteris de hisce omnibus rebus cognoscere, quarum nos eum accusamus. Judæi etiam eum ingressi sunt[n] dicentes: hæc sese ita habere. Respondit ⓘ ►👤Paulus, annuente tribuno, sciens te ⓘ a multis jam annis fuisse judicem hujus populi meliore animo verba pro me facio, cum tu possis intelligere ⓘ mihi non esse amplius ⓘ duodecim dies, ab illo usque, quo adscendi adoratum 📌Hierosolymam. Neque me in templo invenerunt cum aliquo colloquentem, aut portionem multitudinis facientem neque in synagogis neque in urbe, neque quidquam eorum possunt comprobare, quorum me accusant. hoc tibi profiteor, me secundum viam, quam sectam vocant, me ita colere deum paternum, credens omnibus in lege et in prophetis scriptis, habens spem ad Deum, quam etiam illi exspectant, resurrectionem mortuorum futuram esse, proborum et improborum. In hoc autem incumbo 10v ut habeam conscientiam inculpatam erga Deum et erga homines semper. ⓘ Post vero plures annos perveni ►misericordias ⓘ præstaturus adversus gentem meam et oblationes., in quibus invenerunt me purificatum in ⓘ sancto non turba non tumultu, nonnulli ex 📌Asia Judæi, quos opportet [opporte]bat apud te adesse, atque accusare si quid habeant [habe]rent adversus me. Aut illi ipsi dicant, si quid deprehenderunt in me injustitiæ, cum starem in synedrio, nisi de hoc uno verbo, quod clamavi inter illos stans, ob resurrectionem mortuorum ego hodie condemnor a vobis. 👤Felix illos distulit, accuratius institutus de via eorum, dicens, ubi 👤Lysias tribunus ⓘ descenderit ego etiam decernam vestram causam. præcepit vero centur[i]oni ut custodiret illum, ⓘ ►et vinculasolveret – sineret vincula relaxari., neve quemquem prohiberet, quo minus quis suorum eum administraret aut accederet ad illum. 11r
✂ [n] ►συνεπιτιϑημι 1) simul impono 2) simul aggredior, una infesto aliquem.
Post autem nonnullos dies cum advenisset 👤Felix cum ►👤Drysilla uxore, quæ erat Judæa, arcessivit 👤Paulum, et audivit illum de fide ejus in 👤Jesum Chr:. Cum vero illa verba faceret de justitia, de abstinentia, de judicio futuro tremefactus 👤Felix respondit: in præsentia abi, opportunitatem nactus, arcessam te, simul sperans, fore, ut sibi a 👤Paulo pecunia daretur, ut solveret illum, quare etiam frequentius eum advocans, collocutus est cum illo. Biennio autem expleto accepit 👤Felix successorem 👤Porcium Festum. Cum vero vellet gratiam[o] ⓘ præstare ⓘ Judæis 👤Felix, reliquit 👤P. vinctum. –
153 Cap 25.
Cum autem ⓘ 👤Festus suscepisset provinciam, post tres dies ⓘ descendit 📌Hierosolymam 📌Cæsareâ. Apparuerunt vero coram eo pontifex et primores Judæorum adversus 👤Paulum, et rogaverunt eum precantes gratiam adversus illum, ut arcesseret illum 📌Hierosolymam, insidias struentes, ut interficerent illum in via. 👤Festus autem 11v respondit: debere eum servari 📌Cæsareæ, ipsum quam celerrime exiturum esse. Qui igitur, inquit, inter vos sunt potentes, una itinere facto, si quid est in illo homine, accusent illum. Commoratus autem inter illos non amplius dies octo vel decem descendit 📌Cæsaream, postero vero die sedens in tribunali, jussit 👤Paulum produci. ⓘ Incedenti illi circumstiterunt Judæi, qui 📌Hierosol. descenderent, multa et gravia crimina adversus 👤Paulum præferentes, quæ non potuerunt ostendere, illo sese defendente: ⓘ neque adversus legem Judæorum, neque adversus sanctum, neque adversus Cæsarem quid peccavi. 👤Festus vero, ut gratiam exhiberet Judæis, ►respondit: Visne tu, 📌Hierosoly: adscendens ibi a me de hisce rebus judicari: respondit 👤Paulus: ►coram tribunal[i] Cæsaris sto, ubi opportet me judicari. Judæis nil mali ⓘ intuli, ut etiam tu bene intellexisti: si enim injuste ago, aut morte dignum quod feci, non deprecor mori, si vero nihil 12r est eorum, quorum illi me accusant, nemo potest me illis largiri, Cæsarem invoco. Tum 👤Festus, collocutus cum concilio Cæsarem invocavisti – ⓘ ad Cæsarem ibis.
Nonnullis vero diebus interjectis ►👤Agrippas rex et ►👤Berenice pervenerunt ⓘ 📌Cæsaream, salutaturi ⓘ 👤Festum. Cum vero plures dies ibi commorarentur 👤Festus regi proposuit causam 👤Pauli dicens: vir quidam est vinctus mihi a 👤Felice relictus, de quo, quum pervenissem 📌Hierosolymam apparuerunt ⓘ pontifices et presbyteri ⓘ Judæorum ►(causam ei dicentes.) judicium rogantes adversus eum. Quibus ⓘ respondi: Non ⓘ est Romanorum mos tradere quemquam in interitum, antequam accusatus habeat præsentes accusatores, atque accipiat locum defensionis adversus crimen Qui cum inde exiissent, paulisper causam differens, cum deinceps sederem in tribunali, jussi eum produci. Cui circumstantes accusatores nullam culpam protulerunt, quam ego 12v suspicabar. Nonnullas quæstiones de propria religione habuerunt adversus illum atque de 👤Jesu quodam mortuo, quem 👤Paulus dixit vivere. Cum hæsitarem de hac quæstione quæsivi, num ire vellet 📌Hierosolymam, et ibi judicari de hisce rebus. Cum autem 👤P. rogaretp ut servaretur in Augusti ►cognitionem (sententiam[,] judicium) jussi eum custodiri, donec mitterem il154lum ad Cæsarem. 👤Agrippa vero dixit: volui et ipse hunc hominem audire, ille vero cras, inquit, audies illum.
Postero vero die cum 👤Agrippa et 👤Berenice ⓘ magna pompa venissent, et auditorium introissent cum tribunis et viris præstantissimis ⓘ urbis, jubente 👤Festo, productus est 👤Paulus. Atque dixit 👤Festus: 👤Agrippas, rex, atque omnes, qui adestis, viri, videte hunc, super quem tota multitudo Judæorum intercesserunt apud me ⓘ 📌Hierosolymis et hic, clamantes non opportere eum amplius vivere. Cum autem ⓘ ipse perciperem, eum nihil morte dignum fecisse, cumque ille ⓘ provocarit ad Augustum, statui eum 13r mittere. De quo, ratum quod scribam non habeo, quare produxi eum ad vos, et maxime ad te, rex 👤Agrippa, ut, examinatione instituta, ⓘ habeam quod scribam. Ineptum enim mihi videtur mittere vinctum et crimina adversus eum prolata non significare. –
Cap. 26.
👤Agrippa👤Paulo dixit: permissum est tibi verba facere, tum 👤P., extenta manu, se defendit: de omnibus rebus, quorum reus a Judæis factus sum, rex 👤Agrippa, statuo me beatum, ►ⓘ qui ad te ⓘ hodie ⓘ causam dicturus sim. ►Quare rogo te, ut æquo animo me audias. Vitam igitur meam inde ab juventute, quæ ab initio fuit in populo meo 📌Hierosolymæ, omnes Judæi sciunt. Qui etiam, quum antea me cognorint, si velint, testimonium etiam edere possunt: me Pharisæum secundum sectam ⓘ profundissima nostri cultus cognitione institutam vixisse. Et nunc ob spem in promissionem patribus nostris a Deo datam, ⓘ constiti hic judicandus, cujus duodecim tribus ⓘ nostræ, uno tenore die nocteque colentes, sperant sese futuros participes, ⓘ ob quam 13v spem ego accusor ⓘ rex 👤Agrippa, ab Judæis – cur incredibile habetur apud vos, si Deus suscitat mortuos. Et ego quidem putavi me opportere adversus nomen 👤Jesu Nazareni multa adversa facere. Quod etiam feci 📌Hierosolymæ et multos sanctos carceribus inclusi ►a Sacerdotibus potestate, et cum illi interficerentur approbavi. Et per omnes synagogas sæpe ►cruciavi illos, et coegi illos ut maledicerent, vehementius etiam furens adversus illos, persecutus sum eos ad in urbes usque extra positas (in exteras civitates). In quibus etiam (ⓘ quarum rerum studio) cum iter facerem 📌Damascum cum potentia et mandato ab ⓘ pontificibus ⓘ meridie ►via vidi, rex, lumen super lucem solis ⓘ circumfulgens ⓘ me et qui una iter fecerunt. Quum omnes ⓘ concideremus155 humi audivi vocem me alloquentem: et dicentem lingua hebræa: 👤Saul, 👤Saul cur me persequeris, durum erit tibi adversus stimulum calcitrare[p] 14r Ego vero dixi, quis es domine? ille vero respondit: ego sum 👤Jesus, quem tu persequeris, sed surge et consiste pedibus tuis. Ad hoc enim apparui tibi, ut eligerem te ministrum et testem eorum quæ vidisti, et ►quæ ⓘ tibi ostendam.[r] Eligens te ex gente tua et ex gentilibus, ad ⓘ quos te mitto, ad aperiendos oculos eorum, ut redeant ex tenebris in lucem atque ⓘ ab ⓘ imperio satanæ ad deum, ut accipiant illi remissionem peccatorum et sortem cum sanctis fide in me habita. Unde rex 👤Agrippa non fui immoriger coelesti visioni, sed illis, qui sunt 📌Damasci primum, deinde 📌Hierosolymæ per totam regionem ►Judeæ et gentilibus prædicavi ⓘ ►resipiscere et convertere se ad deum facta digna ⓘ ►resipiscentia ⓘ patrantes. Quam ob causam Judæi me in templo comprehensum, conati sunt interficere. Auxilium igitur nactus a deo ad hunc diem usque steti, testimonium edens parvo et magno, nihil prædicans, nisi quod prophetæ ⓘ futurum locuti sunt et ►👤Moses.
✂ [q] calcitro.
✂ [r] ►οφϑησομαι. h: l: transitive ita Bretschneider.
Hæc autem cum pro se diceret: 👤Festus magna voce clamavit 14v insanis 👤Paule, multæ tuæ litteræ ad insaniam te vertunt; Ille vero: non insanio, inquit, præstantissime 👤Feste, sed verba[s] veritatis et moderationis facio. Nam de ►omnibus hisce rebus rex scit, ad quem etiam libere loquor, neque enim persuadeor quid horum eum latere, ►neque enim hoc est factum in angulo factum. Credis rex 👤Agrippa, ►prophetis. 👤Agrippas vero dixit 👤Paulo, haud multum abest et me persuades, ut Christianus fiam. 👤Paulus vero. Orarem deum, ►si multum ⓘ abest si parum, non solum ut tu sed etiam omnes qui me hodie audiunt, ►fieretis tales, qualis ego sum, exceptis hisce vinculis. ►Surexit rex et præfectus et 👤Berenice atque qui cum illis ⓘ ►consederunt et secesserunt inter [se] loquentes hisce verbis: hice homo nihil ⓘ morte vel vinculis dignum fert. 👤Agrippas dixit 👤Festo: dimitti poterat ille vir, si non appellasset Cæsarem. –
✂ [s] ►αποφϑεγγομαι (φϑεγγομαι – φϑεγμα sonus
Cap. 27. 15r
Postquam autem decretum est, ut navi veheremur in 📌Italiam, tradiderunt 👤Paulum et nonnullos alios vinctos Centurioni, nomine 👤Julio, ex cohorte Augusta. Adscendentes igitur ►navem ⓘ Adramutenam, navigaturam ⓘ juxta loca 📌Asiæ, solvimus, et erat nobiscum 👤Aristarchus, Macedonicus, Thessalonicensis. Sequente die vecti sumus 📌Sidonem. Et ⓘ 👤Julius humane tractavit 👤Paulum et permisit, ut amicos adiret, ut curaretur. Atque solventes præternavigavimus 📌Cyprum ►ob ventum infestum, mare autem156 secundum 📌Ciliciam et 📌Pamphiliam pernavigantes pervenimus ⓘ ►📌Muram in ⓘ 📌Lyciam. ►Ubi cum centurio navem Alexandrinam, in 📌Italiam navigantem [►invenisset,] ⓘ deduxit nos in illam. ⓘ Cum Nonnullos vero dies tarde ⓘ navigaremus, vix qui devenissemus contra 📌Cnidum non permittente vento, præternavigavimus 📌Cretam juxtim 📌Salmonem, et vix præterlegentes eam, pervenimus in locum quendam, qui dicitur bonus portus, cui prope erat ►urbs 📌Lasaea. Satis magno temporis spatio interjecto, cum jam navigatio periculosa[t] esset propterea quod jejunium jam præ15vteriisset cohortatus est illos 👤Paulus: Viri, video hance navigationem ⓘ cum ⓘ injuria et magno detrimento non solum oneris et navis sed etiam animarum nostrarum. Centurio vero magis obedivit gubernatori et nauclero quam a 👤Paulo dictis. ⓘ et Cum portus non esset ad hiemandum aptus,[u] plerique consilium dederunt solvendi inde si forsan profecti ⓘ 📌Phoenicem, ibi hiem[em] agere ⓘ possent, ►portum spectantem ⓘ ►Libanum et Chorum Leniter vero spirante Noto, rati se propositi compotes, 📌Cretam propius ⓘ præterlegebant Non multum post irruit[v] adversus illam ventus procellosus, qui vocatur Euroclydon (Eurus procellosus). Cum autem correpta esset navis, neque posset obniti ►vento
✂ [t] ►επισφαλης (επι et σφαλλω supplanto, everto) ad cadendum pronus 2) periculosus.
✂ [u] ►ανευϑετος (α pr. ευϑετος) non appositus, non aptus, incommodus.
✂ [v] ►εβαλεsc: εαυτον (cfr ►Mth. 4, 6) irruit
►Insulam vero quandam prætervehentes ægre potuimus compotes fieri ⓘ scaphæ.[w] Qua sublata omnibus adjumentis utebantur, circumcingentes navem, metuentes autem, ne inciderent in Syrtim, de16rmissis velis ita ferebantur. Cum vero vehementer tempestate[x] vexaremur, postero die jacturam fecimus, et tertio die apparatum nostris manibus projecimus. Cum vero neque coelum, neque sidera per plures dies apparerent, tempestate non exigua imminente, ceterum omnis spes salutis nobis eripiebatur. Quum magna ciborum penuria esset, tum 👤Paulus in medio stans, dixit ⓘ ►opportebat vos ⓘ mihi obedientes non ⓘ solvisse a 📌Creta, et evitasse hanc ►jacturam et poenam. Et nunc cohortor vos, ut bono animo sitis, neque enim erit jactura ulla ►animarum nostr[ar]um, sed tantum navis. Adstitit enim mihi hac nocte angelus dei, cujus sum, quem colo dicens: noli metuere: ►opportet te Cæsari sisti et ecce largitus est Deus tibi omnes tecum navigantes. Quare bono animo estote viri, fidem enim habeo Deo hoc fore eo modo quo mihi dictum est. In insulam aliquam opportet nos incidere. Cum vero esset nox decima ⓘ quar[ta], atque circumvagantibus nobis per mare 16v ⓘ Adriaticum media nocte opinati sunt nautæ aliquam terram sibi ⓘ appropinquare; et ⓘ bolidem demittentes invenerunt passus viginti et paululum progressi et rursus boli157dem demittentes invenerunt passus quindecim, metuentes autem, ne forte in loca scopulosa ⓘ incideremus, ex ⓘ puppi ancoris quatuor projectis, rogaverunt, ut dies oriretur. Cum vero nautae conarentur fugere ex nave, et demitterent scapham in mare, præ se ferentes se ex prora a[n]coras ⓘ demissuros, dixit 👤Paulus Centurioni et militibus, nisi illi permaneant in nave vos non possitis servari. Tum milites vincula scaphæ ⓘ absc[id]erunt, atque passi sunt eam excidere. Sub diluculo vero 👤Paulus commonebat omnes, ut cibum caperent dicens: hodie ⓘ diem decimam quartam, exspectantes, perfecistis jejuni, nil capientes. Quare cohortor vos, ut cibum capiatis; hoc enim opus est ad vestram salutem, nullius enim vestrum capillus cadet. Quod cum dixisset cepit panem et gratias ⓘ egit deo coram omnibus et frangens incepit comedere. Ipsi vero recreati omnes etiam cibum ceperunt. ⓘ Eramus autem omnes animæ in nave ducentæ septuaginta sex. Satiati 17r vero cibo leviorem fecerunt navem, ejecto tritico in mare. Cum autem dies esset terram non agnoscebant observarunt autem ⓘ sinum quendam littus habentem, ⓘ in quem voluer[u]nt, si liceret, navem propellere. Et cum ancoras sustulissent, tradiderunt mari, etiam relaxantes vincula[y] gubernaculorum, et tollentes artemonem vento, cursum dirrexerunt (tendebant) in litus. Cum vero incidissent in locum bimarem, allidebant navem, et prora infixa manebat immobilis, puppis vero solvebatur vi undarum. Militum autem erat consilium, ut vinctos interficerent, ne quis natando aufugeret. Centurio autem, cum vellet servare 👤Paulum, impedivit consilium eorum, jussit vero, qui potuerunt natare, primos se dejicientes in continentem exire, ceteros autem alios in tabulis alios in reliquiis naviculi. Et ita factum est, ut omnes salvi pervenirent in terram. 17v
✂ [x] ►χειμαζω tempestati expono, pass: tempestate vexor. –
✂ [y] ►ⓘ ζευϰτηϱιος, ια, ιον (a ζευϰτηϱ copulans) aptus ad copulandum substantive vinculum.
✂ [z] ►φϱυγανον. (a φϱυγω torreo. torrefacio) virgultum aridum, sarmentum.
✂ [æ] ►συστϱεφω (συν et στϱεφω) verto, verso i: e convolvo in fascem, colligo.
✂ [ø] ►πιμπϱαω usitatius πιμπϱημι fut: πϱησω 1) incendo 2) ad tumorem, qui ex inflamatione oritur, transfertur, tumescere facio, med: intumesco
158 IC36 ►Epistola ad Philippenses.
👤Paulus et 👤Timotheus, servi 👤Jesu Chr:, omnibus sanctis in Chr. 👤Jesu qui sunt ►Phillipis, cum episcopis et diaconis gratia vobis et pax a deo patre nostro et domino 👤Jesu Chr.
Gratias ago Deo meo in omni mea vestrum memoria, semper ►in omnibus ⓘ precibus meis super vos omnes – cum lætitia imprecans – ob participationem vestram in evangelium a primo die usque ad nunc hoc ipsum persuasus, qui inceperit in vobis bene factum, perfecturum eundem ad diem usque 👤Jesu Chr:. Ut justum est me hoc sentire super vos omnes, propterea quod habeo vos in corde meo, in vinculis meis, ⓘ nec non in ⓘ evangelio et defendendo et con18rfirmando, omnes vos ⓘ mecum participes gratiæ Testis enim meus est Deus, quomodo desidero vos omnes in visceribus 👤Jesu Chr. Atque hoc insuper rogo, ut ►amor vester magis atque magis abundet in cognitione atque omni perceptione, ut vos diversa exploretis, ut sitis integri et inculpati ad diem Christi, ⓘ impleti ⓘ fructu justitiæ ⓘ qui est per 👤Jesum Chr: ⓘ in gloriam et laudem Dei. –
Volo enim vos ►scire, quæ mihi acciderunt, magis in profectum evangeli[i] cessisse, ita ut vincula mea ⓘ in Christo aperta facta sint in toto prætorio et reliquis omnibus locis atque plurimi fratres in domino confisi vinculis meis locupletius audeant sine metu verbum facere Nonnulli quidem ob invidiam et contentionem, alii autem etiam per benevolentiam Chr: prædicant, qui ex amore gnari, me ad evangelium defendendum jacere, qui ex invidia Chr: prædicant non pure rati sese afflictionem vinculis meis illaturos. Quid? utique quovis modo sive per simulationem sive per veritatem Christus 18v prædicatur atque in hoc laetor imo – laetabor. scio enim hoc me in salutem evasurum ob preces ⓘ vestras, et auxilio ►sp. ⓘ Je: Χ, secundum exspectationem et spem meam, quod in nulla re pudore suffundar sed in omni libertate, ut semper, sic nunc etiam celebrabitur Chr: ►in nomine meo sive per mortem sive per vitam. mihi enim vivere est Chr: – mori lucrum. si vero in carne vivere hoc mihi fructus facti nescio, quid eligam ex duobus illis constringor, cupiens solvere et esse cum Chr. – ⓘ multo enim melius est – apud vos vero in carne manere – ob vos magis est necessarium. atque hoc persuasus scio me mansurum ⓘ et una cum ⓘ vobis omnibus permansurum ⓘ in progressum vestrum et lætitiam fidei, ut gloriatio vestra superabundet in Χsto 👤Jesu in me ob 19r præsentiam meam denuo apud vos.
Modo vitam ►Ev. Χsti dignam agite ut sive veniens et videns vos sive159 absens audiam, ⓘ vos in uno spiritu consistere unanimi certantes fide evangelii, nec in ulla re ab adversari[i]s perterriti, quæ illis est apparitio interitus vobis autem salutis et hoc a deo, quod vobis largitum est ►ⓘ obChr., non solum in eum fidem habere sed etiam ob eum pati eandem pugnam habentes, quam ►videtis in me, et nunc auditis in me.
Cap. II.
si ⓘ quæ igitur est in Christo consolatio, si ⓘ quod amoris ⓘ solatium si quæ spiritus ►com̄unio si ⓘ qua viscera – ⓘ et ⓘ ►misericordiæ – hanc mihi gratiam implete ut idem 19v cogitetis, eundem amorem habentes, unanimi, idem cogitantes, nil ad contentionem aut vanam ⓘ talem gloriam, sed humilitate ⓘ alii alios habentes se ipsis superiores, non sua quisque spectans sed quisque quod est aliorum – ⓘ hic enim sit in vobis animus qui etiam ►in Χ., qui quamquam erat in similitudine Dei, non furtum habuit similem esse deo, sed sese exinanivit, servi forma suscepta, ⓘ in similitudine hominum constitutus, et figura inventus est ut homo, exinanivit sese metipsum, obediens factus ad mortem usque ad mortem in cruce. Quare deus etiam eum superexaltavit, et largitus est ei nomen super omne nomen, ut in nomine 👤Jesu omne genu flec20rtatur – coelestium et ter[r]estrium et eorum►qui sunt sub terra, et omnis lingua profiteatur, dominum esse 👤Jesum Chr, in gloriam Dei patris. Ita ►fratres mihi dilecti ut semper mihi obedivistis, ⓘ ne quasi in præsentia mea solum sed nunc multo magis in absentia mea, ►cum metu et timore in salutem vestram incumbite; deus est enim qui operatur in vobis et ►esse et perficere ►prouti ei placitum fuerit. Omnia facite sine turba et disceptationibus ut ⓘ fiatis inculpati et integri sinceri, filii Dei irreprehensibiles in media generatione ⓘ prava et perversa; in quibus ►apparetis lucete ut lumina in mundo verbum vitæ habentes, in gloriationem meam in diem Christi, quod non in vanum ⓘ cucurrerim neque in vanum ⓘ laboraverim, 20v quod si etiam exhaurior ►hostiâ et sacrificiô fidei vestræ gaudeo et congaudeo ►vobis ob hoc ipsum vos gaudete et mihi congaudete.
Spero autem in domino 👤Jesu, me mox 👤Timotheum ad vos missurum, ut ego etiam bono animo fiam, de rebus vestris certior factus. Neminem enim ego habeo pari animo, qui ⓘ res vestras sincere curaturus sit, omnes enim quæ sua sunt quærunt non quæ sunt 👤Jesu Christi. ►Virtutem ejus autem cognoscite, quod ⓘ ut ►cum ⓘ patre filius cum me servivit in Evangelium, illum igitur spero me missurum statim, ut primum res meas perspexerim; persuasus sum in domino me quoque mox ventu160rum Necessarium ⓘ vero statui 👤Epaphroditum, fratrem et cooperatorem et commilitonem, apostolum autem vestrum et ministrum necessitatis meæ ad vos mittere quoniam ⓘ ►desiderabat ►vos videre, et ⓘ anxius ⓘ erat, propterea quod audivistis eum æ21rgrotum fuisse. Atque ægrotus fuit ad mortem usque, sed Deus ejus misertus est, non solum ejus sed etiam mei, ne tristitiam super tristitiam haberem. Eo diligentius eum misi, ut rursus eum videntes ►letemini, et ego magis sine cura sim (vacem dolore). Accipite igitur eum in domino omni lætitia, et tales in honore habete, proptereaquod ob ►munus Chr: ad mortem usque appropinquavit ►vitæ periclitatus, ut impleret quod deerat vestro erga me ministerio.
Cap. III
Ceterum ►fratres mihi dilecti, lætamini in domino. idem ad vos scribere mihi non est molestum (me non piget) vobis autem firmum est. Videte canes, ►videtis pravos operatores, videte concisionem. Nos enim sumus circumcisio, spiritu Deum colentes, et gloriantes in Chr: 👤Jes., ⓘ neque in carne confidentes, quamquam ego quoque habeo in carne fiduciam. Si quis alius videtur confidere in carne ego ⓘ magis. circumcisus 21v die octavo, ex genere Israel, ex tribu 👤Benjamin, Hebræus ex Hebræis, secundum legem Pharisæus, studio persequens ecclesiam, secundum justitiam, quæ est in lege, factus irreprehensibilis. Sed quæ erant mihi lucra, hæc statuo damnum per ob Χst. Quin etiam statuo omnia jacturam esse ob ⓘ præstantiam cognitionis ►👤Jesu Christi domini mei. ob quem omnium rerum jacturam ⓘ feci, atque omnia quisquilias habeo, ut Χstum lucrer atque inveniar in illo non meam justitiam, quæ est ex lege habens, sed quæ est ex fide ⓘ in Christum, justitiam ex deo ⓘ per fidem, ut cognoscam illam, et vim resurrectionis ejus, et communionem passionum ejus, similis ei etiam ►morte cruenta, si forsan ⓘ perveniam in resurrectionem mortuorum. Non quasi jam ⓘ acceperim 22r aut jam perfectus ⓘ sim, ⓘ quæro vero si comprehendam, quoniam ego quoque ►a deo sum comprehensus. Fratres mei non statuo me comprehendisse, unum vero, quæ retro sunt oblitus, adeo, quæ ante sunt, me extendens, ad metam contendo, ad præmium ►superioris vocationis, quæ est in Chr: 👤Jesu. Quotquot igitur perfecti sumus, hoc cogitemus, et si ⓘ forsan aliter cogitetis, etiam hoc vobis revelabit dominus. Modo ad quod pervenimus, ⓘ eadem incedere regula, idem ⓘ cogitare; ►ⓘ latores mei ►estote, et observate qui ita ambulant, ►ut habetis nos typum – Multi enim ambulant, quos sæpe161 vobis ⓘ dixi, et nunc lacrimans dico, inimicos cruci ⓘ Christi, quorum finis est interitus, quorum deus venter est eorum, et gloria in turpitudine ipsorum, ter[r]estria cogitantes. Nostra enim ►civitas est in coelis, unde etiam exspectamus servatorem nostrum dominum 👤Jesum Chr:, qui 22v transformabit ⓘ corpus humilitatis nostræ ut fiat illud conforme corpori gloriæ ejus, secundum potestatem ejus, ex qua potest omnia sibi subjicere.
Cap. IV.
Ita fratres mihi dilecti et desiderati, lætitia et corona mea, ita consistite in domino – dilecti. – 👤Euodiam cohortor et ►👤Suntuchen cohortor, ut idem cogitent in domino. Imo rogo te, socie germane, amplectere illos, qui in evangelio una pugnarunt, una cum 👤Clemente et ceteris cooperatoribus, quorum nomina sunt in libro vitæ. Gaudete in ⓘ domino ubique, rursus dico gaudete. probitas vestra perspiciatur ab omnibus hominibus, dominus prope adest. de nulla re anxii ⓘ sitis, sed in omni ⓘ precatione et oratione cum gratiarum actione rogationes innotescant apud Deum et pax Dei, quæ ⓘ superat omnem mentem, custodiet[a] corda vestra et cogitationes vestras in Chr: 👤Jes. Ceterum fratres quæcunque sunt vera, quæ sunt honesta, quæ sunt 23r justa, quæ sancta, quæ amabilia, quæ laudabilia, si qua virtus si qua laus hæc cogitate, quæ didicistis et accepistis, audivistis et vidistis in me, hæc facite et deus pacis erit ►vobiscum. [b]
✂ [a] ►φϱουϱεω (ex φϱουϱος pro πϱοοϱος providens, custos urbis) custodio
✂ [b] ►αναϑαλλωfut αλῶ (ex ανα et ϑαλλω germino, viresco) 1) progermino reviresco 2) transitive produco v: c: ϰαϱπους, largiter produco efficio, ut sit. In N. T. semel ►Phill. 4, 10 resuscitastis curam mei.
quem etiam cogitavistis sed deerat[c] opportunitas. ⓘ Quod non dico ►Non quod sc: loquar ob penuriam, ego enim didici contentus esse iis, in quibus sum, scio et humilis esse et scio abundare, in omni et in omnibus initiatus sum, et saturari et ►essurire, et abundare et penuria laborare. ►Omnia in me corroborante[d] Chr. Ceterum bene fecistis, quod participes[e] facti estis meæ afflictionis. Scitis etiam vos, ►Phillipenses, in initio evangelii cum ⓘ venirem ex 📌Macedonia, nullam ecclesiam in societatem mecum venisse quod attinet ad data et relata, nisi vos solos, vos etiam 📌Thessalonicam ⓘ ad me semel et bis in usum meum 23v misisse. Non quod ►quæram donum, sed quaero fructum redundantem in rationem vestram. Accepi omnia et abundo impletus sum accipiens ab 👤Epaphrodito quæ a vobis missa sunt, suffimentum suavissimum, victimam acceptam, gratum deo. Deus meus implebit omnem usum vestrum secundum divitias ejus in gloria, in Chr: 👤Jesu. Deo et patri nostro gloria in saecula saeculorum. Amen.
✂ [c] ►αϰαιϱεομαι (ab αϰαιϱος ⓘ importunus) tempus opportunum non habeo, deinde opportunitate facultate destituor.
✂ [d] ►ενδυναμοω.
✂ [e] ►συγϰοινονεω – ησω una cum aliis particeps fio, in societatem alicujus rei venio.
Salutate quemvis sanctum in Chr: 👤Jesu, salutant vos fratres, qui sunt162 mecum, salutant vos omnes sancti, maxime ex domo Cæsaris. Gratia domini 👤Jesu Chr: ►cum omnibus vestris. 24r
👤Paulus apostolus 👤Jesu Christi ►secundum voluntatem 👤Jesu et 👤Timotheus frater [iis], qui sunt Colossis sancti ⓘ et fideles fratres in Chr: Gratia vobis et pax a Deo patre nostro ►(et domino 👤Jesu Chr:)
Gratias agimus deo et patri domini nostri 👤Jesu Chr: semper, super vos orantes, audientes fidem vestram in Chr: 👤Jesu, et amorem adversus omnes sanctos, ob spem vobis propositam in coelis, quam antea audivistis in verbo veritatis evangelii, ⓘ quod adfuit ⓘ apud vos ut etiam per totum mundum et est fructum ferens et increscens ut etiam inter vos, a die, quo audivistis et cognovistis gratiam dei in veritate, ut etiam didicistis ab 👤Epaphra dilecto nostro conservo, qui est fidelis super vos diaconus Χsti, qui etiam significavit nobis amorem vestrum in ⓘ spiritu. Quare etiam nos ab illo die inde, quo audivimus, non cessavimus super vos precantes et rogantes, ut impleatis cognitionem voluntatis ejus in omni sapientia et intellectu spi24vrituali ut ambuletis digne domino ad omne obsequium in omni opere bono fructum ferentes et increscentes ad cognitionem Dei. ⓘ omni ⓘ robore roborati secundum vim gloriæ ejus ad omnem patientiam et misericordiam cum lætitia. gratias agentes patri, qui nos aptos constituit ad participationem ⓘ hæreditatis sanctorum in luce, ►qui eripuit ex potentia tenebrarum, et translocavit nos ad regnum filii amoris ejus, in quo habemus redemptionem ►sanguine ejus, remissionem peccatorum, qui est imago dei invisibilis, primogenitus omnis creaturæ (quod in illo creata sunt omnia, quæ sunt in coelis, et quæ in terra, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive principatus sive potestates, omnia per illum et ad illum creata sunt; et ipse est ante omnia et omnia 25r in illo ⓘ consistunt. et ipse est caput corporis, ecclesiæ. Ille est principium, primogenitus ex mortuis, ut fiat in omnibus ille primus. quod in illo placuit omnem plenitudinem habitare, atque per eum omnia ad illum reconciliare, pacem constituens per sanguinem crucis ejus, per illum sive sunt in terra, sive in coelis. et vos, qui antea fuistis abalienati et inimici cogitatione in male factis, nunc reconciliavit in corpore carnis ejus ob mortem, ad præstandos vos sanctos et inculpatos et irreprehensibiles coram illo. si ⓘ permanetis in fide stabiliti et fundati neque semoti a fide in evangelium, quod audivistis, quod prædicatum est per totum mundum, qui est sub coelo, cujus ego 👤Paulus factus sum diaconus.
163 Nunc lætor in afflictionibus super vos et superimpleo ea quæ desunt afflic25vtionibus Christi in carne mea super corpus ejus, ►quæ est ecclesia. cujus factus sum ego diaconus secundum dispensationem dei, quæ data est mihi ad vos, ad implendum verbum dei, mysterium absconditum a saeculis et generationibus, nunc apertum sanctis ejus, quibus voluit deus significare, quæ sit copia gloriæ hujus mysterii inter gentes, ►qui est Chr: in vobis, spes gloriæ. quem nos prædicamus, admonentes quemque hominem et docentes quemque hominem in omni sapientia, ut præbeamus omnem hominem perfectum in Chr:, ad quod ego ⓘ quoque laboro, pugnans secundum efficaciam ejus operantem in me ⓘ potentia. 26r
Cap. II.
Volo enim vos scire, qualem pugnam habeam super vos atque illos, qui sunt ⓘ 📌Laodiceæ atque quicunque nondum viderunt faciem meam in carne., ut consolationem accipiant corda ⓘ eorum, bene edocti in amore, atque ad omnem copiam certitudinis intelligentiæ ad cognitionem mysterii dei et patris et Christi, in quo sunt omnes thesauri sapientiæ et cognitionis absconditi. Hoc dico ne quis decipiat vos verbis ad persuadendum aptis – si enim carne absum, in spiritu vobiscum sum cum lætitia videns vestrum ordinem et firmitatem fidei vestræ ⓘ in Chr: – Ut igitur accepistis Chr: 👤Jesum dominum ►in [illo] ambulamini constantes et exstructi in illo et conformati in fide, ut edocti estis 26v abundantes in illa in gratiarum actione. Videte, nequis vos servos faciat per philosophiam et vanam fraudem, secundum traditionem hominum, secundum principia mundi, non secundum Chr:, cum in illo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter, et estote in illo impleti, qui est caput omnis principatus et potestatis, in quo etiam circumcisi estis circumcisione manibus non facta, in exuendo corpore ►(peccatorum) carnis, in circumcisione Christi, ►sepiliti cum illo in ⓘ baptismo; in quo etiam erecti estis per fidem efficaciæ dei, qui suscitavit illum ex mortuis et ►ⓘ vos, qui mortui ⓘ eratis in peccatis et præputio carnis vestræ 27r vivificavit vos, largiens nobis omnia ⓘ peccata; exstinguens quod est adversus nos manuscriptum dogmatibus, nobis contrarium, et sustulit illud e medio, affigens illud cruci exspolians principatus et potestates proposuit propalam, triumphum transportavit in illo. Ne quis igitur vos judicet in ⓘ cibo aut potu aut quod attinet ad festos dies, ad novilunium, ad sabbatha, quæ sunt umbra futurorum, corpus vero Chr:. ►Ne quis vobis palmam eripiat volens in humilitate et cultu angelorum, quæ non vidit, exquirens, vane elatus a mente carnis ejus, neque amplectens caput, unde totum corpus per juncturas et connexiones sublevatum et confirmatum164 crescit incremento dei. Si mortui estis cum Chr: a principiis mundi, cur, ut viventes in mundo, 27v ⓘ leges vobis imponi patimini ne tangas, ne gustes, ne contrectes. quæ omnia sunt ad vanitatem usu, secundum præcepta et ⓘ doctrinas hominum, quæ sunt habentes speciem veritatis in superstitione, et humilitate et neglectu corporis, non cum honore aliquo, ad expletionem carnis.
Cap. III
Si igitur cum Χsto ⓘ resuscitati estis, superna quærite, ubi est Χstus sedens ad dextram dei; quæ sursum sunt cogitate non quæ sunt in terra. Mortui enim estis, et vita vestra abscondita cum Chr: in deo. ubi Χstus apparuerit, ⓘ vita nostra tum etiam vos cum illo apparebimus in gloria.
►Sepilite igitur membra ad terram pertinentia, stuprum, impuritatem, ►affectus, ►libidinem, et avaritiam, quæ idolorum cultus. Ideo incedit 28r ira dei super omnes filios ►immorigeros, inter quos vos etiam aliquando ambulavistis, dum vivebatis in ⓘ illis; nunc vero deponite vos omnia, iram, indignationem, malitiam, maledictionem, ►sermones obscoenos; ne mentiamini invicem, exuentes veterem hominem cum operibus ejus, et induentes novum, renovatum ad cognitionem secundum imaginem ejus, qui eum creavit; ubi non est Græcus et Judæus, circumcisio et præputium, barbarus, Schytha, servus, liber sed omnia et in omnibus Χstus. Induite igitur ut ⓘ electi Dei sancti et dilecti viscera ⓘ misericordiæ, probitatem, humilitatem, benignitatem, ⓘ patientiam (perferentes vos invicem et condonantes, si quis habeat adversus alium litem, ut etiam Chr: nobis condonavit sic etiam vos.) ►et pax Chr: præmia sua largiatur in animis vestris, ad quam vocati estis in uno corpore; et accepti evaditis. Verbum Chr: habitet in vobis ►diviter; in omni sapientia docentes et ⓘ admonentes, psalmis et hymnis et ⓘ carminibus spiritualibus ⓘ gratia ►psallentes in cordibus vestris deo; et omne, quod ⓘ agatis, in verbo vel in facto, omnia in nomine domini 👤Jesu ►Chr:, gratias agentes deo et patri per illum. 28v
Mulieres ⓘ su[b]ditæ sint propriis maritis ut ⓘ oportet in domino. Mariti amate ⓘ uxores, ⓘ et ne adversus ⓘ illas acerbos vos præbeatis. Filii obedite parentibus in omnibus, hoc enim est acceptum deo, patres ne provocetis liberos vestros, ut ne animum despondeant (►ne nimis perterreantur) servi obedite in omnibus dominis secundum carnem, non ⓘ obsequio ad oculos exhibito tanquam aliorum favorem captantes sed in sinceritate cordis, metuentes dominum. Et quodcunque feceritis ex animo165 operate ut domino non hominibus, scientes ►vos ⓘ a domino accepisse retributionem hæreditatis, domino enim Χsto servitis. Qui vero injuste egit accipiet ⓘ mercedem suæ ⓘ iniquitatis, neque est personarum ratio. – 29r
[ Cap. IV ]
Domini ►præbete justum et æquabilitatem, scientes vos etiam habere dominum in coelis.
►Precibus vacate, vigilantes in illis, in gratiarum actione, preces etiam super nos fundentes, ut deus aperiat nobis januam verbi ad prædicandum mysterium Christi, ⓘ cur ego vinctus sum, ut ostendam hoc, quomodo opportet me loqui. – In sapientia ⓘ ambulate adversus exteros, tempus ⓘ redimentes. Verbum vestrum semper ⓘ sit in gratia, sale conditum, ut sciatis, quomodo oporteat vos unicuique respondere. Quod ad me pertinet omnia vobis nuntiabit ►👤Tuchicus, dilectus frater, et fidelis diaconus et conservus in domino; quem misi ad vos ob hoc ipsum ut cognosceret res vestras, et consolaretur corda vestra cum 👤Onesimo fideli et dilecto fratre, qui est e vobis, omnia vobis ►patefaciunt, quæ hic sunt.
Salutat vobis 👤Aristarchus commilito meus et 👤Marcus affinis Barnabæ, de quo accepistis litteras (si ad vos venerit accipite illum) et 👤Jesus, qui dicitur Justus, qui sunt ex circumcisione illi soli cooperatores ad regnum dei, qui fuerunt mihi 29v solatium Salutat vobis 👤Epaphras qui est ex vobis, servus Χsti, semper in precibus super vos pugnans, ut sistatis perfecti et impleti in omni voluntate dei. Attestor enim illi ►ⓘ eum magnum habere studium super vos et qui sunt Laodiceæ et qui sunt 📌Hierapoli. Salutat ⓘ vos 👤Lucas, medicus, ⓘ dilectus, et 👤Demas. Salutate fratres, qui sunt 📌Laodiceæ et 👤Nympham et ecclesiam in domo ejus et ubi perlecta est a vobis epistola, curate, ut etiam in eccl. 📌Laodicensi ⓘ perlegatur; et ut vos etiam perlegatis quæ est ex 📌Laodicæa. et dicite ⓘ 👤Archippo vide ministerium, quod accepisti in domino, ut eum impleas. Salutatio ►mea manu ⓘ recordamini vincula mea, gratia vobiscum. –
👤Paulus et ►👤Silanus et 👤Timotheus ecclesiæ ⓘ Thessalonicensium in deo patre et domino 👤Jesu Chr. Gratia vobis et pax a deo patre nostro et domino 👤Jesu Chr.
Gratias agimus deo semper super vos omnes, memoriam vestri facientes in precibus nostris semper recordantes vestrum factum fidei et laborem amoris et patientiam spei domini nostri 👤Jesu Chr: coram deo et166 patre nostro; cognoscentes, fratres a deo dilecti, electionem vestram, evangelium nostrum non fuisse ad vos in verbo solo sed etiam in vi et in spiritu ⓘ sancto, et in certitudine multa, quemadmodum ⓘ scitis, quales fuerimus in vobis ob vos. Et vos facti estis ►immitatores domini, accipientes verbum in magna afflictione cum lætitia ►sp. sancti, ut facti sitis vos typus omnibus, qui fidem habent in 📌Macedonia et 📌Achaia. A vobis enim personuit verbum dei non solum ►per 📌M. et 📌A. ⓘ sed in quemvis locum fides in deum pervenit, ut non opus habeamus quidquam loqui. ⓘ Ipsi enim de nobis nuntiant, qualem introitum habuerimus apud vos et ⓘ quom[o]do reversi sitis ad deum ab idolis, ad serviendum deum viventem et veracem, et exspectandum filium ejus ⓘ de coelis, ⓘ quem suscitavit ex mortuis, 👤Jesum, eripientem nos ex ira futura. 30v
Cap II.
Ipsi enim scitis, fratres, introitum nostrum ad vos non eum fuisse vanum. sed antea multa perpessi et superbe tractati, ut scitis, 📌Phillipis, animum ►sumsimus in deo nostro loqui ad vos evangelium Dei ⓘ cum magno certamine. Consolatio enim nostra non erat ex vanitate ⓘ neque ex impuritate neque in dolo; sed quemadmodum digni habiti sumus quibus a Deo evangelium committeretur, ita loquimur non ut hominibus placere studentes, sed deo, exploranti corda nostra. Neque enim unquam in verbo adulationis fuimus, quemadmodum nostis, neque in occasione avaritiæ, deus testis; neque quærentes ex hominibus gloriam, neque a vobis neque ab aliis, ⓘ cum possimus esse in afflictione, ut Chr: apostoli; sed facti sumus ►mites inter vos medios, amore vestrum flagrantes, volumus vobis distribuere non solum evangelium dei; sed etiam animas nostras, quod ►cari nobis facti estis. Recordamini enim fratres ►laborem et operam; die nocteque laborantes, ne cui vestrum oneri essemus, prædicavimus vobis evangelium dei. Vos testes estis et deus, quam sancte et juste et inculpate fuerimus vobis fidem 31r habentibus. quemadmodum scitis, quomodo unumquemque vestrum ut pater filios suos cohortantes et consolantes et obtestantes, ut ambularetis vos digne deo, qui vocavit vos ad regnum suum et gloriam. Ideo nos quoque semper gratias agimus deo, quod ⓘ percipientes verbum dei a nobis prædicatum, accepistis non verbum hominum sed ut vere est verbum dei, ►qui etiam operatur in vobis fidem habentibus. Vos enim imitatores facti estis, fratres, ecclesiarum dei, quæ sunt in 📌Judæa in Chr: 👤Jesu, quod idem passi estis etiam vos a propriis tribulibus, ut etiam illi ab Judæis, qui etiam dominum 👤Jesum interfecerunt et prophetas, nos persecuti sunt et deo ⓘ placere non student, et omnibus hominibus adversi167 sunt, qui prohibent, quo minus alloquamur gentilibus, ut salvi fiant, ut impleantur semper peccata ipsorum, pervenit autem ira super illos usque ad finem.
Nos vero fratres ad temporis spatium a vobis segregati, facie non corde, vehementius intendimus, ut videamus faciem vestram in magna cupiditate. Quare voluimus venire ad vos ego 👤Paulus semel et bis, Satan autem nos impedivit. Quæ enim nostra spes, aut lætitia aut corona gloriationis an non etiam vos coram domino nostro 👤Jesu ►in adventu ejus. 31v
Cap III.
Quare non amplius sustinentes maluimus soli 📌Athenis relinqui, et misimus 👤Timotheum, fratrem nostrum et diaconum dei et cooperatorem nostrum in evangelio Christi, ut confirmaret vos et ⓘ cohortaretur vos de fide vestra, ne quis concuteretur (turbaretur) hisce afflictionibus ►(ipsi enim scitis, me ad hoc jacere. et cum apud vos fuimus essemus, ⓘ prædiximus vos affligendos esse, ut etiam factum est et scitis, quare ego non amplius sustinens misi, qui ⓘ cognosceret fidem vestram, ne forte tentasset vos tentator, et in vanum labor noster factus ⓘ esset. Cum jam veniret ►👤T. ad nos a vobis lætum nuntium afferens de fide vestra et amore, et vos læte nos semper recordari, desiderantes nos videre, ut etiam nos vos. ►Inde consolationem accepimus de ►vobis , in omni afflictione et tribulatione ob fidem vestram. Quod nunc vivimus si vos consistitis in domino. Quam enim gratiarum actionem possumus deo retribuere super vos in omni gaudio, quo gaudemus ob vos coram deo nostro? die et nocte ⓘ supra modum rogantes, ut ⓘ videam faciem vestram, et impleam, quæ desunt fidei vestræ. Ipse deus et pater noster et dominus noster 👤Jesus 32r Chr: dirigat viam nostram ad vos. Vos vero dominus dites faciat et abundantes amore in vos invicem et in omnes, ut etiam nos in vos, ad firmanda corda vestra inculpata in sanctitate coram deo et patre nostro in adventu domini nostri 👤Jesu Chr: cum omnibus sanctis ejus.
Cap. IV.
Ceterum fratres rogamus nos et cohortamur in domino 👤Jesu, quemadmodum accepistis a nobis, quomodo oporteat vos ambulare et placere deo, ut magis abundetis. Scitis enim quæ præcepta dedimus vobis per dominum 👤Jesum. Hæc enim est voluntas Dei sanctitas vestra, ut abstineatis a scorto, sciat ⓘ suum quisque vas possidere in sanctitate et honore non in affectu libidinis, ut gentiles, qui non cognoverunt deum. Ne quis defraudet (ⓘ nimii sitis) et ⓘ circumveniat in negotio fratrem, quoniam deus est vindex omnium talium rerum, ut etiam antea diximus vo168bis et attestati sumus. Neque enim ►vocavit nos ad impuritatem sed in sanctitate. Qui igitur negligit non hominem negligit sed deum, qui etiam dedit spiritum suum sanctum ►super vos.
De vero amore fraterno non opus est nos scribere ad vos, ipsi enim edocti estis ad vos invicem aman32vdos, atque facitis hoc adversus omnes fratres, qui sunt per totam 📌Macedoniam. ►Cohortamur vos, ut magis abundetis, ut quietem colatis, ⓘ res vestras agatis, et ►operetis propriis manibus, ut vobis præcepimus, ut ►ambulemini decenter ad externos, neq[ue] ullius rei usum habeatis.
Nolo vero vos ignorare fratres de ►mortuis ne lugeatis, ut qui nullam spem habent. Si enim credimus Chr: mortuum esse et ►resurexisse, ita etiam deus qui mortui sunt per 👤Jesum, feret cum illo. Hoc enim vobis dicimus in verbo domini nos viventes, ►ⓘ relictos superstites in adventum domini, non præventuros mortuis,. Ubi ipse ►dominus in voce archangeli, ⓘ cum tuba dei descendet e coel[o], et qui mortui sunt in Chr: ⓘ prius resurgent, deinde nos viventes superstites, una cum illis rapiemur in nubibus ►ad obviam eundum domino in aerem, et ita semper cum domino erimus. Ita cohortamini vos invicem hisce verbis 33r
Cap V.
De vero tempore et ⓘ ratione temporis, fratres, non opus habemus ad vos scribere. Ipsi enim accurate scitis, diem domini, ut furem, nocte venire. Ubi dicant: pax et securitas, tum ⓘ repentinus illis adstabit (superveniet) interitus, ut dolor parturientium ⓘ ►gravidæ neque effugient. Vos vero fratres ⓘ non estis in tenebris, ut dies illa vos ut fur comprehendat Omnes enim vos filii estis lucis et filii diei, non sumus noctis aut tenebrarum. Igitur ne dormiamus ut ceteri sed vigilemus et sobrii simus, qui enim dormiunt nocte dormiunt, ⓘ et qui ebrii sunt nocte ebrii sunt. Nos vero, qui sumus ⓘ diei vigilemus, induentes thoracem fidei et amoris, et galeam, spem salutis, quod non posuit nos deus ad iram sed ad comparationem salutis per dominum nostrum Chr:, qui mortuus est super nos, ut sive vigilemus sive dormiamus, cum illo vivamus Ideo cohortamini vos invicem et exstruite in unum ut etiam facitis.
Rogamus vos, ut agnoscatis eos, qui laborant in vobis et prosunt vobis in domino, et admonent vos, et habeatis 33v illos supra modum in amore, propter opus ipsorum, pacem invicem habete. Cohortamur vos, fratres, admonete dissolutos, consolamini ⓘ pusillanimos, suscipite infirmos, patientes estote erga omnes. Cavete ne quis malum pro malo cui retribuat; sed semper in bonum intendite et invicem et adversus omnes. semper lætamini assidue preces fundite, in omni re gratias agite,169 hæc est enim voluntas dei ►in Χsto ad vos Spiritum ne exstinguatis, prophetias ne contemnatis, omnia explorate bonum retinete, ⓘ ab omni specie mali abstinete. Ipse deus pacis ►santificet vos totos, et ►ⓘ integer vester spiritus, et anima et corpus inculpate in adventum domini nostri 👤Jesu Chr. ⓘ custodiatur. Fidelis, qui vos vocavit, qui et faciet
Fratres rogate ►super ⓘ nos. Salutate omnes fratres osculo sancto. Per deum vos obtestor, ut prælegatur epistola omni34rbus sanctis fratribus. Gratia domini nostri 👤Jesu Chr: sit vobiscum
👤Paulus et ►👤Silanus et 👤Timotheus ecclesiæ ⓘ Thessalonicensium in deo patre nostro et domino 👤Jes. Chr:. Gratia vobis et pax a deo patre nostro et domino 👤Jesu Chr:.
Gratias agere ⓘ deo semper debemus super vos frat[r]es, ut decet, quod fides vestra incrementum ⓘ capit et augetur amor unius cujusque omnium vestrum invicem, ita ut nos ipsi in vobis gloriemur in omnibus ecclesiis dei ob patientiam vestram et fidem in omnibus ►ⓘ persecutionibus[et] afflictionibus vestris, quas perfertis, indicium justi dei judicii, ut digni vos habeamini regno dei, ►super quod etiam patimini. si quidem justum est coram deo retribuere vos affligentibus afflictum, et vobis afflictis ⓘ relaxationem nobiscum, in revelatione domini 👤Jesu de coelo, cum angelis potentiæ ejus, in ►flama ignis, ultionem ⓘ ►infligentis illis, qui non cognoverunt deum, et qui non obediverunt evangelio domini nostri 👤Jesu Chr:, qui poenas dabunt, interitum ⓘ æternum a facie domini et a gloria potentiæ ejus 34v ubi venit glorificandus in sanctis suis et admirationem moturus in omnibus credentib[us] ►(quia fides habita est testimonio nostro apud vos – illo die. Propterea quod etiam rogamus semper super vos, ut deus noster vos dignos reddat vocatione, et impleat omnem benignitatem bonitatis et opus fidei cum potentia, ut celebretur ►nomen domini nostri inter vos et vos in illo, secundum gratiam dei nostri et domini 👤Jesu Chr:
Cap. II.
Rogamus vero vos fratres ob præsentiam ⓘ (adventum) domini nostri 👤Jesu Chr:, et nostrum introitum ad illum, ne citius vos commoveamini a mente, neve perturbemini, neque per spiritum neque per verbum, neque per epistolam quasi a nobis, quasi nunc ⓘ instet dies domini. Ne quis vos decipiat ullo modo, quia, nisi prius venerit defectio, et apparuerit170 homo peccati, filius interitus, adversarius et ►extollens [se] super omne, quod dicitur deus aut numen, ut ille in templo 35r dei ut deus sedeat, ostendens sese metipsum, quasi esset deus. Nonne recordamini me cum adhuc essem apud vos hæc dixisse? Atque nunc, quid detineat, scitis ⓘ donec appareat ille suo tempore. Mysterium enim injustitiæ jam operatur, solum tenens modo donec e medio tollatur, et tum apparebit injustus, quem dominus 👤Jesus exstinguet spiritu oris sui et finem faciet splendore præsentiæ ejus – cujus est præsentia, secundum efficaciam Satanis, in omni vi et signis, et portentis mendacii, et in omni fraude injustitiæ, in perditis, quod non ⓘ ceperunt amorem veritatis, ut illi salvi fierent. Et ob hoc mittet illis deus efficaciam fraudis, ut credant illi mendacio, ut judicentur omnes fidem non habentes veritati et oblectati sunt injustitia. Nos vero debemus semper gratias agere deo super vos, fratres a domino dilecti, quod eripuit vos deus ab initio ⓘ ad salutem in sanctitate spiritus et fide ⓘ veritatis; ad quod vocavit vos per evangelium nostrum ad comparandam gloriam domini ⓘ nostri 👤Jesu Chr: 35v Fratres igitur sistite et ⓘ ►retenete traditiones, in quibus edocti estis, sive per verbum sive per epistolam nostram. Ipse vero dominus noster 👤J Χ. et deus et pater noster, qui adamavit nos et dedit consolationem æternam et spem bonam in gratia, consoletur corda vestra et confirmet vos in omni bene dicto et bene facto.
Cap. III
Ceterum, rogate fratres, de nobis, ut verbum domini currat ►(sine dubio per varias regiones propagetur) et celebretur, ut etiam apud vos, atque liberemur ab hominibus importunis et malis, neque enim omnium est fides. Fidelis vero est dominus, qui confirmabit vos et servabit a malo. persuasi vero sumus in domino ⓘ vos, quæ vobis præcepimus, et facere et facturos. dominus vero dirigat corda vestra in amorem dei et in patientiam Χsti. Præcipimus vero vobis, fratres in nomine domini nostri 👤Jesu Chr: ut ⓘ avocetis vos ab omni fratre dissolute vivente, non secundum traditionem, quam ►acceperunt a nobis. 36r ⓘ Ipsi enim scitis, ⓘ quom[o]do oporteat vos nos ⓘ imitari. Quod non inordinate egimus inter vos, neque gratuitum panem comedimus apud quemquam, sed in labore et opera die et nocte operantes, ut ne cui oneri essemus. Non quo non habeamus potestatem, sed ut nos metipsos præbeamus vobis typum ut nos ⓘ imitemini. Nam cum essemus apud vos hoc vobis præcepimus, ut, si quis ⓘ non vult ⓘ laborare, idem ne ⓘ comedat. Audimus enim nonnullos inter vos dissolute ambulantes, nihil operantes sed superva171caneum facientes. Talibus præcipimus, et cohortamur per dominum nostrum 👤Jesum Chr:, ut quiete operantes, suum panem comedant. Vos vero fratres ne defatigemini bene agendo. Si quis vero non obediat verbo nostro per epistolam hunc significate, et ne commisceamini illi, ut pudore ►suffunda[tu]r, (pudefiat), ⓘ et ne adversarium habeatis illum sed admoneatis ut fratrem. Ipse vero dominus pacis det pacem semper quovis loco, dominus cum vobis omnibus.
Salutatio mea manu 👤Pauli, quod est signum in omni epistola. ita scribo. Gratia domini nostri 👤Jesu Chr: sit cum vobis omnibus 36v
Cap I.
👤Paulusⓘ apostolus👤JesuChr: secundum decretum dei salvatoris nostri et Chr. 👤Jesu, spei nostræ, 👤Timotheo genuino filio in fide. Gratia, misericordia, pax a deo patre nostro et ⓘ Chr. 👤J., domino nostro. Quemadmodum rogavi te, ut maneres 📌Ephesi, in 📌Macedoniam iter faciens, ut preciperes nonnullis, ne false docerent, neve animum adverterent mythis et ⓘ genealogiis infinitis, quæ disquisitiones magis præbeant quam ►ædificationem dei, quæ est in fide. – Finis vero præcepti est amor ex puro corde et bona conscientia et ⓘ ►fides non simulata. Quorum nonnulli aberrantes[a] conversi sunt in vaniloquium, volentes esse legis doctores, non intelligentes, neque quæ dicunt, neque de quibus palam affirmant. scimus vero legem bonam esse, si quis ea legitime utatur, hoc sciens, justo legem non jacere, injustis vero et ►imorigeris, impiis et peccatoribus, irreligiosis et profanis, parricidis et matricidis homicidis, adulteris, cinaedis 37r plagiariis, mendacibus, perjuris, et si quid aliud ⓘ sanæ doctrinæ adversetur, secundum evangelium gloriæ beati dei, quod mihi concreditum est, et gratiam habeo, qui me potentem reddidit Christo 👤Jesu Domino nostro, quod fidelem me habuit, constituens me ad ministerium, qui antea fuit maledictus et persequens, et superbus, sed veniam adeptus sum, quod insciens feci in incredulitate, superabundavit gratia domini nostri cum fide et dilectione amore, quæ est in Χst 👤Je. ►ⓘ Fidele est verbum et ⓘ dignum omnino, quod accipiatur, Chr: venisse in mundum, ut peccatores servaret, quorum primus ego sum. Sed ideo veniam accepi, ut in me primo ostenderet 👤Jesus Chr: omnem misericordiam exemplar eorum, qui ►post me fidem habituri sunt ei in vitam æternam. Regi vero sæculorum, immortali, invisibili soli deo ⓘ honor et gloria in secula seculorum Amen. Hoc præceptum propono tibi, fili 👤Timothe[e], secundum prophetias ⓘ super te præcedentes, ut 37v in illis bo172nam pugnam pugnes, habens fidem et bonam conscientiam, quam nulli repudiantes, de fide naufragium fecere, quorum sunt 👤Hymeneus et 👤Alexander, quos tradidi Satanæ, ut discant non maledicere
Cap. II
cohortor igitur primum omnium, ⓘ ut ⓘ faciatis deprecationes – preces – supplicationes, gratiarum actiones ⓘ pro regibus et omnibus qui altiori loco positi sunt, ut vitam quietam et tranquillam degamus in omni pietate et honestate. Hoc enim est bonum et acceptum coram salvatore nostro deo, qui vult omnes homines salvos fieri et ad cognitionem veritatis pervenire, unus est enim deus, unus etiam mediator dei et hominum, homo Χst. 👤Jes., qui dedit se metipsum ►redemtionem super omnes; testimonium suis temporibus, ad quod ego positus sum præco et apostolus (veritatem dico non mentior) doctor gentilium in fide et veritate. Volo igitur orare homines quovis loco tollentes sanctas manus sine ira et disceptatione 38r Ita etiam mulieres in vestitu modesto cum verecundia et moderatione sese ornent non tortis crinibus, aut ⓘ auro, aut margaritis aut vestitu pretioso, sed ut oportet mulieres profitentes pietatem per bona opera. Mulier quiete discat in omni submissione. Docere autem mulieri non permitto, ⓘ neque dominium exercere[b] in virum sed esse in quiete. Prior enim 👤Adam creatus est, deinde ⓘ 👤Eva. Neque 👤Adam deceptus est, mulier vero decepta, transgressionis rea facta est. Servabitur vero per procreationem ⓘ liberorum, si ⓘ ►manserint in fide et amore et puritate cum temperantia.
✂ [b] ►αυϑεντεω (ex αυϑεντης pro αυτοεντης ex ⓘ αυτος et εντεα armatura, instrumentum,) qui ipse instrumento utitur qui ipse sibi manum infert apud seriores impero alicui, dominium exerceo
Cap. III
►ⓘ Fidele est verbum, si quis episcopatum appetat, præclarum opus desiderat. Opportet igitur episcopum esse inculpatum, unius uxoris maritum, sobrium, moderantem, honestum, hospitalem, aptum ad docendum, non vinolentum, non furacem, ►non turpis lucri ⓘ cupidum, sed æquum, a pugna alienum, non avarum; qui domui suæ bene præsit, qui filios habeat in subjectione cum omni honestate 38v Si quis domui suæ præesse nesciat, quomodo ⓘ ecclesia dei ei curæ ⓘ erit? non ►novitium, ne ►occoecatus in judicium cadat diaboli. Oportet etiam illum bonum testimonium habere ab extraneis ne in opprobrium incidat et laqueum diaboli. ►Diaconos eodem modo honestos (graves) non bilingues, non ⓘ vino multo ⓘ deditos, non lucri turpis ⓘ studiosos, habentes mysterium fidei in pura conscientia, et ita primum examinentur, deinde ministerio fungan173tur, ►irreprehensibiles[,] item mulieres honestas, non calumniatrices, ⓘ sobrias fideles in omnibus. Diaconi sint unius uxoris mariti, liberis ⓘ bene præsint et domibus suis. Qui enim bene ministerio fungantur, bonum gradum sibi comparant, et magnam libertatem, quæ est in Χst 👤Jesu
Hoc tibi scribo sperans ad te mox venire, si vero morer, ut scias quomodo oporteat 39r in domo dei versari, quæ est ecclesia Dei. Columna et fundamentum veritatis et revera magnum est pietatis mysterium: deus apparuit in carne, justificatus est in spiritu, visus est ab angelis, prædicatus est inter gentiles, fidem obtinuit in mundo, receptus est in gloria
Cap IV.
Spiritus autem clare dicit, ultimis temporibus nonnullos a fide defecturos, attendentes spiritibus impostoribus et doctrinis dæmonum, in hypocrisi falsorum doctorum, ⓘ cauterio notatam habentes propriam conscientiam, prohibentes matrimonia contrahere, abstinere ►cibis, quæ deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus et qui cognoverunt veritatem. Nam omnis creatura bona, nec ⓘ ullum rejiciendum acceptum cum gratiarum actione, santificatur enim per verbum Dei et ⓘ supplicationem. Hæc proponens fratribus bonus eris diaconus 👤J.Χ:, innutritus verbis fidei, et bonæ doctrinæ, in qua ingressus est, profanas vero et ineptas fabulas evita Exerce te metipsum ad pietatem. Exercitio enim corporea ►ad nihil est utilis, pietas vero ad omnia utilis est, habens promissionem hujus 39v vitæ et futuræ. Fidele est verbum et omnino quod accipiatur dignum, ad hoc enim operamus, et opprobr[i]o afficimur quod fidem habuimus deo viventi, qui est servator omnium hominum, maxime credentium. ►Hoc præcipe et doce
Ne quis te ob juventutem despiciat, sed sis exemplar fidelium in verbo, in vivendi ratione, in spiritu, in fide, in sanctitate. Usque dum venero incumbe in lectionem, consolationem et doctrinam. Ne ⓘ negligas donum in te, quod tibi datum est per prophetias cum ma[n]uum impositione presbyterii. ►Hæc cura in his esto. Attende tibi ipsi et doctrinæ, permane in his, hoc enim faciens servabis te ⓘ ipsum et qui te ⓘ audiunt.
Cap. V.
ⓘ Presbyterem ne objurges sed cohortare ut patrem, juniores ut fratres, mulieres seniores ut matres, juniores ut sorores in omni sanctitate. Viduas honora re vera scilicet viduas. Si vero quæ vidua liberos ⓘ habeat vel nepotes, 40r discant illi primum propriam ⓘ domum pietate prosequi et remunerationem tribuere majoribus hoc enim acceptum coram deo. Re174 vera autem vidua et desolata fidem habuit deo et vacat orationibus et precibus die nocteque, ►luxoriose autem vivens viva mortua est. Hoc præcipe ut sint irreprehensibiles. Si vero quis ⓘ suis et maxime familiaribus non providet, fidem denegavit ille et est infideli deterior. Vidua ⓘ eligatur non minus sexaginta annos nata, unius viri uxor, in bonis operibus testimonium habens, ⓘ si liberos ⓘ educavit, si hospitalis fuit, si sanctorum pedes lavit, si ►afflictis subministravit, si in omni bono opere ingressa est. Juniores vero viduas evita ubi enim ►luxoriose vixerint in dominum Chr:, nubere volunt, habentes crimen, quod priorem fidem neglexerint, simul etiam otiosæ discunt peragrare ⓘ domus (circuire), non solum otiosæ sed etiam futiles et ⓘ curiosæ, loquentes, quæ non oportet. Volo igitur juniores nubere, liberos procreare, domui præesse, nullam ansam præbere adversario ob criminationem. Jam enim nonnulli conversi sunt post 👤Satanam, Quodsi quis 40v aut si quæ fidelis viduas habet, provideat illis et ne oneri sit ecclesiæ, ut re vera viduis occurrat. Presbyteri, qui bene præsunt, duplici honore digni habeantur, maxime vero operantes in verbo et doctrina[.] dicit enim scriptura bovem tr[i]turantem ⓘ non obturabis, et dignus est operator præmio suo. Adversus presbyterum accusationem non accipe nisi duobus vel tribus testibus. Qui peccaverint, coram omnibus reprehende, ut etiam ceteri metum habeant. ⓘ Obtestor coram deo et Χsto 👤Jes. et electis angelis, ut hæc observes sine præjudicio, nihil faciens in ⓘ hanc vel illam partem inclinans. Manus cito ne cui imponas, neque particeps fias peccatorum alienorum Serva te ipsum sanctum, ⓘ ne aquam bibas ⓘ sed vino paululo utere propter stomachum et crebras tuas infirmitates. Nonnullorum hominum peccata ⓘ antea aperta sunt, ⓘ festinantia (ducentia) in judicium, in quibusdam prosequuntur[.] 41r ita etiam bona opera antea aperta sunt, et quæ secus habent latere nequeunt.
Cap. VI.
Quotquot sunt sub jugo servi suos proprios dominos omni honore dignos habeant, ne nomen dei et doctrina blasphemetur. Qui vero habent fideles dominos ne negligant propterea quod fratres sunt, sed magis serviant, quod fideles sunt et dilecti et ►beneficientiæ participes Hoc doce et præcipe.
Si ⓘ vero quis aliter docet neque ⓘ amplectitur (accedit ad) sana verba domini nostri 👤Jesu Chr: et doctrinam, quæ ducit ad pietatem, ►occoecatus est nihil intelligens, sed ægrotans de quæstionibus et ⓘ pugnis verbo175rum, unde oritur invidia, controversia, maledictiones, cogitationes malæ, supervacuæ conflictationes hominum mente perditorum, qui veritate privati sunt, statuentes, pietatem esse quæstum, abstine a talibus (sejunge te) Est autem pietas magnus quæstus cum animo contento. Nihil enim in mundum tulimus. Apertum igitur est, nos nihil educere posse, habentes autem 41v alimenta et tegimina contenti ⓘ erimus, qui vero divites esse volunt incidunt illi in tentationem et laqueum, et cupiditates multas incognitas et noxias, quæ demergunt homines in interitum et exitium. Nam avaritia est radix omnium malorum. quam nonnulli ap[p]etentes aberrarunt a fide et sese metipsos perfoderunt multis doloribus. Tu vero homo dei hæc fuge incumbe vero in justitiam, pietatem, fidem, amorem patient[iam], benignitate[m], pugna bonam pugnam fidei, apprehende vitam æternam, ad quam vocatus es, ⓘ profitens bonam professionem coram multis testibus. Præcipio tibi coram deo omnia vivificanti et Χsto 👤Jesu testimonium edenti ►apud 👤P. P. bonam confessionem, ut serves ⓘ hanc epistolam immaculatam, irreprehensibilem ⓘ usque ad apparitionem domini nostri 👤Jesu Chr:, quam suis tem42rporibus ostendet beatus et unus despota rex regum, et dominus dominorum, qui solus habet immortalitatem, lumine habitans, ad quod aditus non est, quem nemo hominum vidit, neque videre potest, cui gloria et potentia æterna Amen.
divitibus in hoc mundo præcipi[a]s, ne efferantur, neve sperent in divitiarum incertitudine sed in deo vivente, qui præbet nobis omnia ►diviter ad usum., bene agere, divites esse in bonis operibus, faciles ad largiendum, communicantes, cumulantes ⓘ sibi thesaurum bonum in futurum, ut accipiant vitam revera sic dictam.
O 👤Timothee observa foedus fugiens profanum ►vaniloquium oppositiones falso nominatæ scientiæ quam nonnulli professi ►aberrarunt Gratia tecum. 42v
Cap I
👤Paulus apostolus 👤Jesu Chr: secundum voluntatem dei secundum promissionem vitæ, quæ est in Chr: 👤J:, 👤Timotheo, dilecto filio. Gratia, misericordia, pax a deo patre nostro et Chr: 👤Jesu domino nostro
Gratias ago deo cui servio a majoribus ►in bona conscientia (quomodo assiduam habeo tui memoriam in precationibus meis die nocteque desiderans te videre, recordatus lacrymas tuas, ut lætitia implear, memoria repetens fidei ⓘ tuæ non simulatæ, quæ primum habitavit in176 ►mamma tua 👤Loide et in matre tua ⓘ 👤Eunica, et persuasus sum etiam in te. Quare commoneo te, ut resuscites donum dei, quod est in te ob impositionem manuum mearum neque enim dedit deus nobis spiritum timiditatis sed potentiæ et amoris et ⓘ sobrietatis; ne igitur te pudeat martyrii domini nostri, neque mei, qui vinctus sum ipsius, sed dolores subi una 43r cum evangelio secundum vim dei, ►qui eripuit nos et vocavit vocatione sancta, non secundum opera nostra sed secundum propositum suum et gratiam nobis in Chr: 👤Jesu datam ⓘ ante tempora saecularia, nunc apertam per apparitionem salvatoris nostri 👤J. Χ., qui destruxit ⓘ mortem, illuminavit ⓘ autem vitam et immortalitatem per evangelium, ad quod ego constitutus sum præco, et apostolus et ►doctor gentilium. Quam ob causam etiam ►hoc patior sed ►non animum despondeo, scio enim, cui fidem habui, et persuasus sum, eum posse depositum meum servare in illum diem usque. Formam habe sanorum verborum, quæ a me audivisti, in fide et ⓘ ►dilectione, quæ est in Χ. 👤J. bonum depositum serva ►per sp. s., qui inhabitat in nobis Scis hoc, omnes, qui sunt in 📌Asia, me deseruisse, quorum sunt ►👤Phygelles et 👤Hermogenes. Misericordiam p[r]æstet deus ►domui 👤O., quod sæpe me ⓘ recreavit neque eum vinculorum meorum puduit, sed cum esset 📌Romæ, diligentius me quæsivit et invenit[.] det illi dominus invenire gratiam apud dominum illo die. et ⓘ quot mihi 📌Ephesi admi[ni]straverit, accuratius tu nosti. 43v
Cap. II
Tu igitur, fili mi, fortis esto in gratia, quæ est in Chr: 👤J. Et quæ a me ⓘ ►audisti per multos testes ►hoc propone fidelibus hominibus, qui apti ⓘ erunt ad alios docendos. Tu igitur mala perfer ut ►bonus milites 👤J. Chr: Nemo pugnans implicatur[a] vitæ negotiis, ut ►duci placeat. Si vero etiam quis pugnet, non coronatur, nisi legitime pugnaverit. Agricolam operantem demum primum oportet fructus percipere. Intellige, quæ dico, det enim tibi facultatem omnia intelligendi. Recordare 👤Jesum Chr: resuscitatum ex mortuis, ex semine 👤Davidis secundum evangelium meum. in quo malis affligor ad vincula usque ut maleficus, sed verbum dei non est vinctum. Ideo omnia perfero ob electos ut etiam illi participes fiant salutis, quæ est in Chr: 👤J, cum gloria æterna. Fidele est verbum, si enim ⓘ una mortui sumus, etiam una vivemus, si permanemus etiam una regnabimus, si negamus, ille etiam nos negabit, si increduli sumus ►ille fidelis, neque enim potest ⓘ non sibi ipsi constare ⓘ (negare se ipsum.). Inculca hæc, attestans coram ⓘ deo, ne verbis pugnent, ad nihil utile, ad 44r subversionem audientium. Operam da, ut te ipsum præbeas deo exploratum (probatum) operatorem non erubescentem, recte177 secantem verbum veritatis. Profana vero vaniloquia vita, magis enim ►provocant impietatem, et verbum eorum gan[g]raenæ instar pastionem habebit (ulterius progredietur), quorum sunt 👤Hymeneus et 👤Philetus, qui ►de [veritate] aberrarunt, dicentes resurrectionem jam factam esse, et pervertunt nonnullorum fidem. Firmum ⓘ tamen fundamentum dei stat, hoc sigillum habens »Cognovit Dominus, qui sunt ejus« et »decedat ab injuria quicunque invocat nomen domini« In magna vero domo non solum sunt instrumenta aurea et argentea, sed etiam lignea et fictilia et nonnulla ⓘ in honorem alia ad in contumeliam. Si igitur quis se expurgaverit ab his, erit vas in honorem, sanctum, utile domino, ad omne bene factum paratum. Juveniles cupiditates fuge, sequere autem justitiam, fidem, amorem, pacem cum iis, qui ⓘ in puro corde invocant dominum, vanas vero et insipientes disquisitiones fuge, sciens, eas certamina procreare, 44v Servum domini ►[non] opportet pugnare, sed benignum adversus omnes, ad docendum aptum tolerantem malum, in benignitate instituens adversarios, si forte det deus illis recipi scientiam ad veritatem cognoscendam, ut expediant se ex laqueis diaboli, a quo capti tenentur ad ipsius voluntatem –
Cap. III
Hoc cognosce ultimis temporibus instatura tempora difficilia. Erunt enim homines sui amantes, avari, arrogantes, superbi, maledici, parentibus immorigeri, ingrati, impii, immisericordes, implacabiles, calumniatores, immoderati, immites, bonorum inimici, traditores, temerarii, magis libidinem quam deum amantes, habentes speciem pietatis, vim vero negantes[,] ►et hos fuge. Ex illis enim sunt, qui penetrant in domus et captivas ducunt mulierculas peccatis obrutas, variis ⓘ cupiditatibus ⓘ vexatas; semper ⓘ discentes nunquam ad cognitionem veritatis pervenire ►possunt. Quomodo 45r ⓘ 👤Jannes et 👤Jambres restiterunt 👤Mosi, ita hi resistunt veritati, homines mente corrupti, reprobi circa fidem Non tamen longe proficient, nam temeritas ipsorum ►aperta est, ut etiam illorum facta est. Tu autem ⓘ secutus es me doctrina, institutione, proposito, fide, ⓘ tolerantia, amore, patientia, persecutionibus afflictionibus, quales mihi evenerunt 📌Antiochiæ, ►📌Iconio, 📌Lystris. Tales persecutiones sustinui et ex omnibus me eripuit dominus. Et omnes qui volunt pie vivere ►in Chr:, persecutiones subibunt. Mali homines vero et deceptores proficient in malum, decipientes et decepti. Tu vero mane ►in illis, quæ didicisti – sciens, a quo didiceris, teque a pueritia sacras litteras novisse, quæ possunt te sapientem reddere ad salutem per fidem, quæ est ►in Chr:. Omnis scriptura est divinitus inspirata et utilis ad doctrinam, ad refutatio178nem, ad ⓘ correctionem ad ⓘ institutionem ⓘ in justitia ut sit ille dei homo ⓘ perfectus ad omne bonum opus ⓘ instructus 45v
Cap. IV.
Attestor igitur coram deo et domino nostro 👤Jesu Chr:, qui judicaturus est vivos et mortuos secundum apparitionem suam et regnum suum, prædica verbum, insta tempestive et intempestive, refuta, objurga cohortare in omni patientia et doctrina. Erit enim tempus, quo sanam doctrinam non sustinebunt, sed secundum suas cupiditates cumulabunt doctores, quoniam aures illis pruriunt[b] et a veritate auditum amovebunt et ad fabulas sese convertent. Tu vero in omnibus vigila mala patere, opus fac evangelistæ, munus tuum perfice. Ego enim jam exhaurior et tempus abitus mei instat. Bonam pugnam pugnavi, cursum perfeci, fidem servavi. Ceterum manet mihi justitiæ corona, quam dabit mihi dominus illo die, justus judex, non solum mihi, sed etiam omnibus, qui amaverunt apparitionem ejus.
Festina ad me venire. 👤Demas enim me reliquit, amans hoc sæculum, et ►profectus est 📌T. ►👤K. in 📌G. ►👤T. in 📌D. 👤Lucas solus est mecum, Marcum assume, ut tecum adducas, est enim mihi ad ministerium utilis ►👤Tychicum misi 📌Ephesum. Paenulam, quam 📌Troade reliqui 46r apud 👤Carpum ⓘ veniens adfer, et libros, maxime membranas. 👤Alexander faber multa mihi mala attulit, det illi ⓘ dominus pro operibus ejus., quem etiam tu observa, multum enim restitit nostris verbis. In prima defensione nemo ⓘ mecum apparuit (nemo mihi affuit) sed ⓘ omnes ⓘ me deseruerunt (ne illis imputetur). Dominus vero adfuit mihi, et corroboravit me, ut per me præconium (confirmeretur) perficeretur. et ⓘ audirent ⓘ omnes gentiles, atque ereptus sum ex ore leonis, et eripiet me deus ex omni male facto, et servabit in ⓘ regnum suum coeleste, cui gloria in saecula saeculorum. ►Saluta 👤P. et 👤A. et domum 👤O. ►👤E. mansit 📌K. ►👤T. reliqui 📌Mileti ægrotum. Festina ad me ante hiemem venire. ►Salutat te 👤E. et 👤P. 👤A. et 👤K. Domi[nus] 👤J. Chr. ►cum sp. t: Gratia vobiscum 46v
►👤P. servus dei, apostolus 👤J.Χ. (secundum fidem ►electorum et cognitionem veritatis, quæ ad pietatem ducit, in spe vitæ æternæ, quam nuntiavit deus verax ante tempora sæcularia et ostendit suis temporibus verbum suum, in præconio, quod mihi concreditum est secundum ordina179tionem ►salvatoris nostri dei.ⓘ v. 3) 👤Tito genuino filio secundum communem fidem. Gratia et pax a deo patre et ►domino nostro 👤Jesu Chr:, servatore nostro ⓘ v. 4
Ideo te in 📌Creta reliqui ut, quæ deerant, (reliqua a me relicta) ordinares ⓘ (ordines) et constitueres per urbem presbyteros, ut ego tibi præcepi. Si quis est inculpatus, ⓘ ►unius uxoris vir, habens liberos fideles, non in accusatione lasciviæ (non infames ob lasciviam) aut immorigeros. Oportet enim episcopum esse inculpatum, ut dei ministrum, non arrogantem, non iracundum, non vinolentum, non furacem, non turpis lucri studiosum, sed hospitalem, bonorum amicum, temperantem, justum, sanctum, moderatum, amplectentem tenacem verbum secundum doctrinam fidele, ut possit et cohortari doctrina sana, et refutare contradicentes. Sunt enim multi inobedientes vana loquentes et mentem decipientes, maxime ex circumcisione, quibus opportet silentium imponere (quos opportet obmutescere facere) 47r Qui totas domus pervertunt, docentes quæ non oportet turpis lucri causa. Dixit quis ⓘ propheta ⓘ proprius eorum: Cretenses semper mendaces, ⓘ malæ bestiæ, ventres pigri. Testimonium hoc est verum, ideo refuta illos acriter, ut sanentur in fide, non attendentes fabulis Judaicis, et præceptis hominum, pervertentium veritatem. Omnia pura sunt puris; inquinatis vero et infidelibus nil purum sed inquinata est eorum et mens et conscientia. Deum profitentur se cognoscere, abnegant vero eum operibus, cum sint detestabiles et ad omne bene factum ⓘ reprobi. –
Cap II
Tu vero loquere quæ decent sanæ doctrinæ, senes sobrios esse, honestos, temperantes, sanos fide, amore, patientia, anus similiter, in vestitu honestas ►(vestitus pium decens) non calumniatrices, non vino multo laborantes, boni magistras, ut juniores ⓘ temperantiam doceant, ut sint illæ maritos amantes et liberos, temperantes ►sanctæ, domi assiduæ bonæ, obedientes suis maritis, ne verbum dei blasphemetur. Juniores item sapere jube, super omnia te præbens exemplar bonorum operum in doctrina sanitatem, gravitatem verbum sanum, quod accusari nequeat, ut adversarius pude47vfiat, nil pravi ⓘ habens, quod ⓘ de nobis dicat. ►ⓘ Servi suis dominis obediant, in omnibus placere studentes, non ►contra dicentes, non defraudantes, sed ostendentes omnem bonam fidem, ut doctrinam ►salvatoris nostri deiⓘ v. 10 honorent in omnibus. Apparuit enim gratia dei salutaris omnibus hominibus, instituens nos, ut abnegantes impietatem et mundanas cupiditates, temperanter, et juste et pie180 vivamus in hoc mundo, exspectantes beatam spem, et apparitionem gloriæ magni dei et ►salvatoris nostri 👤Jesu Chrⓘ v. 13. qui dedit sese metipsum super nos ut ⓘ redimeret nos ab omni injustitia et purificaret sibi populum peculiarem, bonorum operum studiosum. Hæc loquere et ⓘ cohortare et ⓘ argue cum omni auctoritate Ne quis te despiciat.
Cap III
►Commone ⓘ illis, ut subjiciant se principatibus et ⓘ potestatibus, utⓘ obediant, ut ad omne bene factum parati 48r sint, ne cui maledicant, sint mites, faciles, omnem ostendant benignitatem adversus omnes homines. Eramus enim nos quoque aliquando inepti, immorigeri, vagantes, servientes variis ►cupiditatibus, in malitia et ⓘ invidia ambulantes, abominandi, invicem odio prosequentes. Cum vero bonitas appareret et in homines amor ►servatoris nostri deiⓘ v. 4. non ex operibus, quæ sunt in justitia, quæ nos fecimus, sed secundum misericordiam suam servavit nos per lavacrum regenerationis, et renovationis sp. s., quem ⓘ ►effudit super nos ►diviter, per ►👤JesumChr: servatorem nostrumⓘ v. 6, ut justificati gratia ejus hæredes fieremur secundum spem vitæ æternæ. Fidele est verbum, ⓘ et ⓘ volam ⓘ ut quam maxime inculces, ut curent in bona opera incumbere qui fidem habeant deo. Hæc sunt bona et utilia hominibus. Vanas vero disquisitiones et genealogias et lites et controversias legales vita[,] sunt enim inutiles et vanæ. Hæreticum hominem post primam vel secundam admonitionem evita, sciens, talem eversum esse et peccare, a se ipso condemnatum.
Ubi misero ►👤Artemamv.👤Tychicum 48v festina venire ad me ►📌Nicopolin. Ibi enim ⓘ constitui hiemare. ►👤Senam legisperitum et ⓘ 👤Apollon studiose ⓘ ►deduc, ne quid eis desit. ⓘ ►Discant etiam vestri bonis operibus operam dare ⓘ ad usus necessarios, ut ne sint sine fructu. Salutant te omnes qui sunt mecum. Saluta amantes vos in fide. Gratia ⓘ vobiscum omnibus
👤Paulus vinctus Χst. 👤J. et 👤Timotheus frater 👤Philemoni dilecto et cooperatori nostro, et ►👤Aphiæ dilectæ et 👤Archippo, commilitoni nostro et ⓘ ecclesiæ quæ est in domo tua. Gratia vobis et pax a deo patre nostro et domino 👤J. Χ.
181 Gratias ago semper deo meo, memoriam tui faciens in precibus meis, audiens dilectionem amorem tuam et fidem, quam habes adversus dominum 👤Jesum et adversus omnes sanctos. Quomodo ►comunicatio ⓘ tua fidei efficax sit in cognitione omnis boni, quod est in nobis in Χst. 👤J. Magnam enim habemus lætitiam et consolationem amore tuo, quod viscera sanctorum recreata sunt per te, frater. Quare, quamvis mag49rnam habeam tibi imperandi, quod opportet, in Chr: 👤Jes. libertatem, ob amorem magis cohortor (rogo) cum talis sim, nempe 👤Paulus senex et nunc etiam vinctus 👤J. Χ., rogo ⓘ te de filio meo, quem genui in vinculis meis, 👤Onesimo, antea tibi inutili nunc et tibi et mihi utili, quem remisi. Tu vero illum ►h: e: viscera mea amplectere. Quem ego volui apud me retinere, ut pro te mihi min[i]stret ⓘ in vinculis evangelii. sine vero ►sententia ⓘ tua nihil facere volui, ut ne quasi secundum necessitatem bonum tuum sit sed secundum libertatem. Fortasse enim ob hoc separatus est ad tempus, ut in æternum eum retineres, non ut servum, sed magis quam servum, fratrem dilectum maxime mihi, quanto magis tibi et in carne et in domino. Si igitur me amicum habes suscipe eum ut me, si ⓘ qua in re te laesit, aut qu[i]d debet, id mihi imputa. Ego ►👤P. scripsi mea manu, ego restituam, ne dicam tibi te ipsum te mihi debere. ⓘ Certe frater, ⓘ velim a te juvari in domino, recrea viscera mea in Χst. persuasus de obedientia tua ►hoc scripsi, sciens te quoque facturum esse, de quo loquor. Simul etiam para mihi hospitium, spero 49v * enim fore ut ob vestras preces vobis doner. Salutat te 👤Epaphras, commilito meus ►i[n] Χ.
Cap I
ⓘ Multifariam et multis modis ⓘ olim deus locutus est patribus per prophetas, ultimis vero diebus hisce ⓘ allocutus est nobis in filio, quem hæredem omnium constituit, per quem etiam tempora constituit qui – quum esset ►imago ⓘ (splendor) ⓘ gloriæ ⓘ (dei) perfectissima et character substantiæ ejus, portans omnia verbo potentiæ ejus – per se ipsum sanctificatione peccatorum ⓘ nostrorum instituta, consedit ad dextram majestatis in coelo; tanto præstantior factus angelis, quanto præ illis excellentius hæreditavit nomen. ⓘ ►Cui enim angelorum quondam dixit, »filius meus es, hodie te genui« et rursus »ego ero ⓘ ►tibi in patrem, et ille erit mihi in filium« Ubi vero rursus introduxerit primogenitum in mundum, dicit: »et adorent eum omnes angeli dei.« et ad angelos dicit »qui facit an182gelos suos spiritus, et ►ministros ignis ►flamam«; ad filium vero: thronus tuus, ►o deus, in sæculum sæculi; baculus ⓘ rectus est baculus regni tui. Amavisti ju50rstitiam et odisti injustitiam, ideo unxit te deus, deus tuus unguento oleo ⓘ lætitiæ præ illis, qui sunt fiunt tecum participes« Et »Tu domine ab initio terram fundasti, facta manuum tuarum sunt coela[.] illa peribunt, tu vero permanes, et omnia ut vestimentum inveterascent, et ut amictum volves illa, et commutabuntur, ►tu autem es, ►neque te anni relinquent.« ⓘ Ad quem vero Angelorum dixit aliquando sede ad dextram meam, usque dum posuero inimicos tuos scabellum pedum ⓘ tuorum« Nonne omnes sunt spiritus ministrantes in ministerium emissi ob illos, qui salutem ⓘ hæreditate accepturi sunt. –
Cap. II
Ideo oportet nos studiosius attendere auditis, ne forte excidamus[a] ►(salute promissa). Si enim verbum per angelos nuntiatum ratum factum est, et omnis transgressio et inobedientia ⓘ accepit justam repensionem mercedis; quomodo nos ⓘ ►effugiemus, ⓘ tali neglecta salute? quæ ab initio ⓘ ab ipso domino ⓘ nuntiata ⓘ (quæ cum ⓘ initio►coepisset enarari per D.), ab audientibus ad nos confirmata est, ⓘ simul attestante deo signis et portentis et prodigiis variis, et ►sp. s. distributionibus secundum voluntatem suam. Neque enim angelis mundum futurum, de quo loquimur subjecit. Testatus est quis quondam his verbis: ⓘ Quid est homo, ⓘ quod ⓘ recordaris illum, aut quid filius 50v ⓘ hominis, quod ⓘ despicis ⓘ (visitas) illum, inferiorem eum quid fecisti post angelos, gloria et honore eum coronasti (et præficiens eum super facta manuum tuarum) omnia subjecisti sub pedibus ejus. In enim subjiciendo ei omnia, nihil reliquit ei non subjectum. Nunc vero minime videmus ei omnia subjecta – illum vero parum ⓘ angelis inferiorem factum videmus 👤Jesum, per passionem mortis gloria et honore coronatum, ut gratia dei ►super omnem gustaret mortem[.] decuit enim illum, ⓘ ob quem omnia et per quem omnia, multos filios in gloriam ducentem, ducem ►salutis nostræ per afflictiones passiones ►ⓘ consum[m]are (perfectum facere servatorem) Nam ►sanctificans et santificati ex uno omnes; ideo eum non pudet vocare illos fratres dicens: »nuntiabo nomen tuum fratribus meis in media ecclesia canam te« et rursus »ego ero confidens in illo« et rursus: »ecce ⓘ ego et ⓘ filii, quos mihi dedit deus.« Cum igitur filios participes faceret ►carne et san183guine, et ipse proxime particeps fuit illorum, ut per mortem aboleret illum, qui habet [hab]uit vim mortis, id est diabolum; et ⓘ liberaret illos, quotquot ⓘ metu mortis per totam vitam participes erant servitutis. Neque enim omnino angelos am51rplectitur sed semen 👤Davidis. Unde oportuit eum ⓘ fratribus similem esse in omnibus, ut misericors ⓘ esset et fidelis pontifex in iis, quæ sunt erga Deum, ut expiaret peccata ⓘ populi. ⓘ ex quo – quoniam ⓘ (In quo) enim ipse, tentatus perpessus est, potest tentatis ►succurere
Cap III
Unde fratres mihi ►dilecti, vocationis co[e]lestis participes, observate apostolum et pontificem confessionis nostræ 👤Jesum; qui fidelis ei fuit, qui eum ⓘ constituit (creavit) ut etiam 👤Moses in tota domo ejus. ⓘ Majore enim ille gloria præ 👤Mose dignus habitus est, quo majorem habet ►honorem ⓘ domus, qui paravit illam (Omnis enim domus ab aliquo paratur, omnia vero parans est deus.) ⓘ Et 👤Moses quidem fidelis fuit ►in tota domo, ut minister, ad testimonium dicendorum; Chr: vero ut filius super domum suam. Cujus domus nos sumus, si (libertatem) fiduciam et gloriationem fidei ad finem usque habeamus. Quare ut dicit ►sp. s. »hodie, si vocem ejus a[u]diatis, ne obduretis corda vestra ut in ►exacerberatione, post diem tentationis in deserto, ubi tentaverunt me patres vestri; explorarunt me et viderunt facta mea quadraginta annos. Quare ira incensus sum adversus hanc generationem et dixi: semper ⓘ ►vagantur corde. ⓘ Ipsi vero non cognoverunt vias meas. Ita juravi ⓘ pro ira mea: si ingressuri sint in requiem meam. 51v Videte fratres, ne ⓘ insit ⓘ cui vestrum ⓘ cor pravum incredulitatis, ut deficiat a deo vivente. Sed cohortamini vos invicem quotidie, quamdiu hodie dicitur, ne obduretur quis vestrum fraude peccati (►omnes enim participes facti sumus Chr:, si ⓘ fundamentum, quo initium ⓘ fecimus ad finem usque firmum retineamus) in hoc quod dicitur »hodie si ⓘ vocem ejus audieritis, ne obduretis corda vestra ut in ►exacerberatione«. ⓘ ►Nonnulli enim audientes ►exacerberarunt sed ⓘ nonne omnes qui exierunt ex 📌Ægypto ►per 👤M.; quibus vero infensus fuit quadraginta annos nonne qui peccaverunt quorum ossa ceciderunt in ⓘ deserto? Quos vero juravit non introituros in ⓘ quietem suam nisi ⓘ immorigeros ? Atque videmus eos introire non posse ob incredulitatem.
184 Cap IV.
Metuamus igitur ne[,] relicta promissione introeundi in quietem ejus, ►qui reliquus factus esse videatur. Nam nos sumus ⓘ evangelium adepti ut etiam illi, sed non profuit verbum auditum illis, cum non esset conjunctum cum fide in mente audientium. Introimus enim in requiem fidem habentes, ut dixit: ita juravi in ira mea, si introituri sint [introi]bunt illi in requiem meam, quamvis opera ante creationem mundi facta[.] 52r dixit enim alicubi sic de die septimo: et requievit ►d. die septimo ab omnibus operibus suis, et in hoc loco rursus »si introibunt in requiem meam«. Quoniam igitur ►relinquitur nonnullis introire in illam et qui antea evangelium adepti sunt non introierunt ob inobedientiam. ►Rursus quem constituit diem Hodie, in 👤Davide dicens, post tantum temporis spatium ut dictum est: hodie, si vocem meam audieritis, ne obduretis corda vestra. Si enim illos 👤Jes. ad quietem duxit non de alio loquitur postea die. Igitur relictus est sabbatismus populo dei. Qui enim introivit in quietem ejus, ⓘ et ille quievit ab operibus suis ut a suis deus. Festinemus igitur intrare in ⓘ illam requiem, ne ⓘ quis in eodem exemplo ►[cadat] ⓘ inobedientiæ. Vivum est enim verbum dei, et efficax ⓘ et – penetrantius quam omnis gladius anceps et intrans ►ad d[i]visionem usque animæ et corporis et pervestigans cogitationes et intentiones cordis, neque est ulla creatura invisibilis coram illo, contra omnia sunt nuda et resupinata ►occulis ejus, de quo ►sermo noster. 52v
Cum igitur habeamus pontificem magnum qui coelos ingressus est, 👤Jesum ⓘ filium dei, retineamus ⓘ ►confessiones Neque enim habemus pontificem, qui non possit consentire ►imbecillitati nostr[æ], tentatum in omnibus rebus ad similitudinem sine peccato. Accedamus igitur ⓘ ►fiducia ad thronum gratiæ, ut accipiamus misericordiam, ut inveniamus gratiam in auxilium tempestivum.
Cap. V.
Omnis enim pontifex ex hominibus captus super homines ⓘ proficitur rebus divinis ut proferat dona et victimas super peccata, qui ►potest ex parte pati cum inscientibus et errantibus, quoniam ipse undique premitur infirmitate, et ob eam oportet ut pro populo ita pro se ipso offerre pro peccatis. Neque sibi quis capit honorem sed vocatus a deo ut etiam 👤Aron. Ita etiam Chr: non sese ipsum extulit pontificem sed qui locutus est ad eum »Tu es filius meus, hodie te creavi« ut etiam alio loco dicit »Tu es pontifex in æternum secundum ordinem 👤Melchisedeci«. Qui in diebus carnis ipsius – 53r precationes et supplicationes ad illum, qui eum ex morte potuit servare cum clamore magno et lacrimis proferens, ex185auditus ⓘ ex timore – quamvis esset filius dei, didicit ex illis, quæ passus est obedientiam et perfectus factus est omnibus ei obedientibus ⓘ auctor (causa) æternæ salutis, declaratus a deo pontifex secundum ordinem 👤Melchisedeci.
De quo ⓘ nobis est copiosus sermo et interpretatu difficilis, quoniam segnes facti estis auribus, et qui debetis esse doctores ob tempus, rursus opus habetis, ut ⓘ quis vos doceat, quæ sunt principia initii verborum dei et facti estis ⓘ indigentes lacte, non solido cibo. Quicunque enim ⓘ fruitur lacte imperitus ⓘ verbi justitiæ infans enim est. Perfectorum vero est solidus cibus, ►habentium, ⓘ ex usu, ⓘ sensus exercitatos ad distinctionem boni et mali.
Cap VI
Quare relicto se[r]mone ⓘ de principio Χ. feramur ad perfectionem, ne rursus fundamentum jacientes conversionis a mortuis factis, et fidei in deum, doctrinæ ⓘ baptismatum, impositionis manuum, resurrectionis mortuorum, et judicii æterni. Etiam hoc faciemus 53v ►[si] deus permiserit, ►imposibile enim est, qui semel illuminati fuerunt, gustaveruntque donum coeleste et participes facti ►sp. s., et bonum dei verbum gustaverunt, et vires sæculi futuri – ⓘ deficientes rursus ⓘ revocare ad (renovari in) ⓘ ►resipiscentiam, cruci affigentes sibi filium dei et ignominiæ exponentes. Terra enim bibens ⓘ ►pluviam sæpe super ⓘ se descendentem et proferens herbam utilem illis, ob quos etiam colitur, particeps fit ►benedictionis divinæ, proferens vero spinas et tribolos, ⓘ reproba et condemnationi prope, cujus finis est ad combustionem – Persuasi vero sumus de vobis, dilecti, meliora et quæ habent salutem, tametsi ita loquimur. Neque enim injustus est deus, qui obliviscatur factum vestrum, et amorem, quem ostendistis in nomen ejus, cum administravistis et administratis sanctis. Desideramus autem unumquemque vestrum idem ostendere studium ad confirmationem spei ad finem usque ne segnes sitis, ►immitatores autem eorum, qui per fidem et patientiam promissiones hæreditate accipient. 👤Abrahamo enim Deus promittens, quoniam per quem juraret majorem haberet nemi54rnem, per se ►juravit: certe benedicens benedicam ⓘ tibi et multiplicans multiplicabo[.] et ita cum patienter spectasset particeps factus est promissionis Homines enim per majorem jurant et est illis omnis contradictionis finis ad confirmationem jusjurandum. Ideo cum deus vellet uberius ostendere hæredibus186 promissionis immutabilem voluntatem suam, jusjurandum interposuit, (jurejurando spopondit) ut per duas res immutabiles, in quibus ►imposibile est deum mentiri, habeamus firmam consolationem, qui aufugimus ad amplectendam spem ►nobis propositam, quam ut ancoram ⓘ animæ habemus ⓘ tutam et firmam, et quæ introit in interiorem pallam tabernaculi, quo præcursor super [nos] ⓘ introiit 👤Jesus, ►secundum ordinem 👤M. pontifex factus in æternum.
Cap VII
Nam ille 👤Melchisedecus, rex 📌Salemi, ⓘ sacerdos dei excelsi – qui obviam ivit 👤Abrahamo redeunti ex labore regum et benedixit illi, cui etiam ►👤Abr: decimam partem omnium distribuit, primum quidem ex interpretatione dicitur: rex justitiæ, deinde rex 📌Salemi ►h: e: rex pacis. ►3) sine patre sine 54v matre, sine generatione, neque initium dierum neque vitæ finem habens, similis factus filio dei; manet sacerdos in æternum. Videte qualis sit ille, ⓘ cui etiam decimam dedit ►👤Ab. patriarcha ex manubiis. Et qui ex filiis 👤Levi sacerdotium ►accip[i]unt, habent præceptum a populo decimas sumere secundum legem ►h: e: a fratribus suis, quamvis exierint illi ►ex ⓘ lumbo ►👤Davidis; qui vero non natus fuit ab illis (non ab illis originem duxit) decimas cepit ►ab 👤Ab:, et ►benedixit [ei] qui habuit promissiones. Sine vero omni controversia ⓘ inferiori a superiore benedicitur. ⓘ Et►ibi quidem decimas ⓘ capiunt homines mortales, ibi autem, de quo testatum est, eum vivere. Et si ita dicere licet per 👤Abraham et 👤Levi, qui decimas capit, ⓘ decimatus est ipse, jam enim erat in lumbis patris, cum ►👤Melch. ei obviam factus est Si igitur perfectio per leviticum sacerdotium (ⓘ populus enim sub illo legem accepit) ►Quid opus est secundum ordinem 👤Melchisedeci alium ⓘ excitari sacerdotem nec secundum ordinem 👤Aronis dici? (cum enim transferretur sacer55rdotium necesse est etiam, ut fiat translatio legis). de quo enim hæc dicuntur, ad aliam tribum pertinuit, ex qua nemo ⓘ occupabatur in sacris faciendis. Apertum enim est, ex 👤Juda dominum nostrum ortum esse, ad quam tribum 👤Moses nihil de sacerdotio locutus est. Et amplius etiam apertum est, si ►secundum similitudinem 👤M. excitatur sacerdos alius, qui non factus est secundum legem præcepti carnalis sed secundum vim vitæ quæ exstingui nequit. Testatur enim: Tu eris ⓘ sacerdos in æternum ►secundum ordinem 👤M:. Abrogatio enim fit præcedentis præcepti, ob infirmitatem et inutilitatem ejus (nil enim perfecit lex) introductio vero melioris spei, per quam appropinquamus deo. ►Et non sine jurejurando (qui enim sunt sine jurejurando sunt sacerdotes qui antea fuerunt, ille vero cum jurejurando, propterea quod dixit illi: juravit ►d., neque eum poenitebit187 (neque mutabit sententiam suam) tu sacerdos eris in æternum ►secundum ordinem ⓘ 👤M:; tanto præstantioris foederis sponsor factus 👤J. Et ⓘ illi quidem plures ⓘ facti fuerunt sacerdotes, morte vero prohibiti, quo minus permanerent. Ille vero, propterea 55v quod manet in æternum, habet immutabile sacerdotium; unde etiam ⓘ prorsus servare potest illos, qui per illum ad deum accedunt, semper vivens ad intercedendum pro illis. Talis enim nos ⓘ decebat pontifex, sanctus, innocens, impollutus abalienatus a peccatoribus, ⓘ et excelsior factus coelis. Qui non opus habet quotidie, ut pontifices, ⓘ primum super propria peccata victimas proferre, deinde super ►p. populi, hoc enim ⓘ semel fecit, quum proferret sese ipsum. Lex enim homines constituit ⓘ pontifices, infirmitate laborantes, verbum vero jurisjurandi post legem, filium in æternum perfectum.
Cap. VIII.
Sum[m]a vero dictorum, talem habemus pontificem, qui consedit ►ad [dextram] throni majestatis in coelis, sanctorum minister et tabernaculi veri, ►quo[d] deus non homo fixit. Omnis enim pontifex ad ►dona proferenda constituitur, unde necessarium est eum habere, quod proferat. Si enim esset in terra, non esset ►pontifex, cum essent sacerdotes, qui ⓘ secundum legem dona proferrent, 56r qui ⓘ exemplum et umbram colunt coelestium, ut ⓘ vaticinio institutus [est] ►👤M. perfecturus tabernaculum »Vide, inquit, facias omnia ►secundum [exemplum] tibi in monte ostensum, nunc vero adeptus est præstantius ministerium, quanto etiam præstantioris foederis est mediator, quod sancitum est melioribus promissionibus. Si enim ⓘ prius illud fuisset inculpatum non locus quæreretur alteri. Reprehendens enim illis dicit: Ecce dies venient, inquit ►D. et perficiam super 📌domum Israelis et super domum 👤Judæ novum foedus, non secundum foedus, quod feci cum patribus eorum illo die, quo ⓘ manus eorum comprehendens, ad educendos illos ex 📌Ægypto, ⓘ quod illi non manserunt ⓘ in foedere meo et ego neglexi eos inquit ►d. Nam ipsum illud foedus, quod pangam cum ►📌domo I. post illos dies, inquit ►d, ⓘ ponam leges meas in cogitatione eorum, et in cordibus inscribam illas. Atque ero illis deus, et illi erunt mihi in populum. ►Neque doceat quisque ⓘ civem suum, et quisque fratrem suum dicens: cognosce dominum, nam scient omnes me a minimo usque 56v ad ►maximum. Nam misericors ero injustitiis eorum et peccatorum eorum et iniquitatum non188 amplius recordabor Ubi vero dicit novum, antiquavit prius, ⓘ antiquatum vero et inveteratum, est prope, ut evanescat
Cap. IX
Habebat quidem prius ►(sc: foedus) præcepta cultus, et sanctum terrestre. Tabernaculum enim primum compositum erat, in quo candelabra, et mensa et propositio panum, – quod dicitur sanctum. Deinde vero ►secundum tabernaculum, quod dicitur sanctum sanctorum habens aureum altare suffimenti et ⓘ arcam foederis undique auro obvolutam, in qua urceus aureus ⓘ contine[n]s manna et virga ►👤A. virescens, et ►plances tabulæ foederis, super illam vero ►Cherubim gloriæ, obumbrantes propitiatorium, de quibus singulis non nunc est dicere. Quibus ita comparatis, in tabernaculum prius semper introeunt pontifices, perficientes cultus, in posterum semel quotannis pontifex, non sine sanguine, 57r ⓘ quem profert ⓘ pro suis et populi delictis, hoc indicante ►sp. sancto, nondum apertam esse viam sanctorum, cum adhuc prius tabernaculum consistat, quod ⓘ erat similitudo in tempus nunc instans, quo oblationes et victimæ ⓘ proferuntur, quæ non possunt quoad conscientiam perficere ⓘ cultorem solum in cibis et potibus et variis baptismatibus, ⓘ ►præcepta carnis, in tempus correctionis imposita. Chr: vero cum pervenisset, pontifex futurorum bonorum, per majus et perfectius tabernaculum manibus non factum (►i: e: non hujus creationis) neque per sanguinem hircorum aut vitulorum, sed per sanguinem suum proprium introivit semel in sancta, inveniens ►redemtionem æternam. Si enim sanguis taurorum et hircorum et ⓘ cinis vitulæ adspersa ⓘ super pollutos purificat ad puritatem carnis, quanto magis sanguis Chr:, qui ►per sp. ⓘ æt. sese ipsum immaculatum protulit deo, lustrabit conscientiam nostra[m] ab mortuis factis ad serviendum deo viventi., et ideo foederis novi factus est mediator, ut, morte intercedente in ►redem57vtionem ⓘ transgressionum in foedere p[r]iori, promissionem ⓘ accipiant, ⓘ vocati, ⓘ ►hæreditatis æternæ ⓘ Testamentum enim in mortuis ratum est, quoniam minime valet, quamdiu vivit testator. Quare etiam prius non sine sanguine consecratum est. Nam cum ⓘ omnia præcepta prælecta ⓘ essent secundum legem a 👤Mose toti populo, cepit sanguinem hircorum et vitulorum, cum aqua et lana coccinea et ►hysopo et ipsum librum et totum populum ⓘ adspersit, dicens: Hic est sanguis foederis, quod vobis præcepit mandavit deus[.] et tabernaculum et omnia instrumenta mini189sterii sanguine simul aspersit, et fere sanguine omnia purgantur secundum legem, et sine effusione sanguinis non fit ►remisio. Necesse igitur erat, ut exempla eorum, quæ sunt in coelis, illis purgari, ipsa vero coelestia melioribus victimis præ illis. Neque enim in manu facta ►santa ⓘ ►introit 58r Χ:, ad exemplar formata verorum, sed in ipsum coelum, ut nunc appareat faciei ►domini, neque ut se ipsum sæpius proferat, ut pontifex introit in sancta quotannis sanguine alieno (quoniam oportet illum ►sepe pati inde ab creatione mundi) nunc vero semel in consummatione temporum, ad peccatum destruendum per victimam ⓘ suam apparuit. Et quatenus manet hominibus semel mori, et deinde judicium. Ita etiam Chr: semel oblatus ad multorum perferenda peccata, iterum sine peccato apparebit ⓘ illis, qui ⓘ eum ⓘ exspectant in salutem.
Cap. ⓘ X
Lex enim umbram habens futurorum bonorum non ipsam imaginem rerum, non potest ►victimis quas quotannis ►continenter ⓘ [(contin]ue[,] semper) proferunt perficere accedentes. Alioqui annon cessassent proferre, quoniam ⓘ cultores conscientiam nullam amplius peccatorum haberent , semel purgati? sed in illis fit recordatio ⓘ peccatorum quotannis. ►Imposibile enim est ⓘ ut ⓘ sanguis taurorum et hircorum ⓘ tollat peccata 58v Quare mundum intrans, dicit »ⓘ Victimam et oblationem noluisti, corpus vero mihi ⓘ ►parasti; holocausta pro peccatis non probasti. Tum dixi: Ecce venio (in capite libri scriptum est de me) ut faciam, deus, voluntatem tuam. Antea dicens: Victimam et oblationem et holocausta super pro peccatis noluisti, neque probasti (quæ secundum legem proferuntur) tum dixit: Ecce venio, ut faciam ►deus voluntatem tuam.« Tollit prius ut ⓘ secundum ⓘ constituat. In qua voluntate sanctificati sumus per oblationem ⓘ corporis 👤J: Chr. semel factam. Et quisque sacerdos stabat quotidie administrans, et ⓘ easdem sæpe proferens victimas, quæ omnino non possunt tollere peccata[,] ille vero unam ⓘ pro peccatis nostris proferens victimam in æternum, consedit ad dextram dei, ceterum exspectans, donec ponantur inimici ejus ►scabelum pedum suorum. Una enim oblatione perfecit in æternum 59r ⓘ sanctificandos. Attestatur etiam nobis sp. s. Cum enim ⓘ hæc ⓘ antea dicta ⓘ essent: ipsum foedus, quod pangam cum illis post dies illos, dicit dominus: dabo leges meas in190 cordibus eorum, ⓘ et in ►cogitationibus inscribam illas, et peccatorum eorum et injustit[i]æ ►neamplius recorder«. Ubi vero horum remissio, non amplius est oblatio ⓘ pro peccatis –
Cum igitur habeamus, fratres, libertatem introeundi in sancta in sanguine 👤J., ►qui initiavit nobis viam recentem et vivam per velum (►i: e: per carnem ejus) et sacerdotem magnum super domum dei. Accedamus igitur cum vero corde in certitudine fidei, ⓘ lustratis cordibus a mala conscientia, et ⓘ abluto corpore aqua pura amplectamur confessionem fidei firmam inflexibilem (fidelis enim est promissor) et observemus nos invicem ad ⓘ amorem incitandum et bona opera, non relinquentes coetum mutuum ut mos nonnullorum, sed cohortantes, et tanto magis, quod videtis instantem diem. Voluntarie enim nobis peccantibus postquam accepimus cognitionem veritatis, non relinquitur ⓘ pro peccatis victima. Sed terribilis exspectatio judicii et ignis ardor, qui ⓘ ►comessturus est adversarios. Si quis neglexerit 59v legem 👤M. sine misericordia duobus vel tribus testibus moritur, Quanto, putatis, ⓘ graviore poena dignus habebitur ille, qui filium dei ⓘ conculcaverit et sanguinem foederis communem habuit, ⓘ in quo ►santificatus est, et ►sp. gratiæ superbe tractavit. Novimus enim, qui dicit: mihi ultio, ego retribuam« et rursus: dominus judicabit populum suum. Horribile est incidere in manus dei viventis. Recordamini dies antecedentes, in quibus illuminati magnum certamen afflictionum passi estis, partim op[p]robriis et afflictionibus (contumeliis et vexationibus) expositi, partim consortes facti eorum, qui ita vivunt. Et vinculis meis compassi estis et rapinam bonorum vestrorum ⓘ ►sustinuistis, intelligentes, vos habere meliores opes in coelo manentes, ⓘ ne ⓘ rejiciatis igitur fiduciam vestram, quæ habet magnam mercedem. Patientia enim vobis opus est, ut voluntatem dei facientes, ⓘ accipiatis promissionem. Adhuc enim parum parum, qui venturus est veniet neque ⓘ ►cessabit. 60r justus vero ⓘ ex fide vivet, et si ⓘ quis sese subduxerit, non oblectabitur anima mea in illo. Nos vero non sumus subtractionis in interitum, sed fidei ad animam servandam.
Cap XI
Est autem fides substantia ►ⓘ sperandarum, demonstratio rerum, quæ non videntur. In illa enim comprobati sunt seniores. Fide ⓘ intelligimus saecula parata esse verbo dei, ut ⓘ ex invisibilibus visibilia fierent. Fide meliorem victimam præ 👤Caino 👤Abelus deo protulit, qua testimonium ju191stitiæ accepit, attestante deo ⓘ ►donis ejus, et per ipsam mortuus adhuc ►loquitur. Fide 👤Enochus transpositus est, ita, ut mortem non videret, neque inventus est, propterea quod deus eum translocavit. Ante enim translocationem testimonium editum erat, eum placuisse deo. sine vero fide impossibile est placere. Oportet enim, qui ad deum accedit credere eum esse et eundem remuneratorem illis, qui eum quærunt. Fide institutus 👤Noe de iis, quæ nondum apparuerunt, veritus apparavit arcam in salutem domus suæ, per quam condemnavit mundum, et hæres factus est justitiæ secundum fidem. Fide vocatus ►👤Abr: obedivit 60v ut exiret in locum, quem accepturus erat in hæreditatem, et exivit, non intelligens, quo iret. Fide ⓘ peregrinatus est in terram promissionis ut alienam, in ⓘ tentoriis habitans, ►cum 👤I. [et] 👤J. cohæredibus promissionis ejusdem. Accepit enim urbem fundamenta habentem, cujus opifex deus et ⓘ artifex. Fide et ipsa ►👤S. vim ad concipiendum (al: facultatem prolis faciendæ) [accepit] et præter tempus ætatis ►(peperit) quoniam fidelem habuit qui promiserat. Quare etiam ex uno ⓘ et quidem effeto nati sunt ut sidera coeli multitudine, ut arena, quæ est ad ⓘ litus maris – ⓘ innumerabilis. Secundum fidem mortui sunt illi omnes, non accipientes promissiones, sed e longinquo videntes illas et salutantes et profitentes, sese in terra esse hospites et peregrinos. Talia enim ►docentes ostendunt, sese patriam quærere., et si illam cogitarent, e qua exierunt, ⓘ habebant tempus redeundi Nunc vero meliorem expetunt, ►i: e: coelestem. Quare non eorum ►puduit deum, neque vocari deum eorum. Paravit enim illis urbem. Fide 61r ►👤Abrah: protulit 👤I. tentatus, etiam unigenitum ⓘ ►proferre, qui promissiones acceperat, ad quem dictum est: In 👤Isaco vocabitur tibi semen ratiocinans reputans, etiam ex mortuis deum enim posse ⓘ resuscitare; unde etiam in discrimine recuperavit. Fide de futuris ►benedixit 👤I. 👤J. et 👤E. Fide ►👤J. moriens unicuique filiorum 👤J. ⓘ benedixit; et adoravit ad ultimam partem virgæ suæ. ⓘ Fide ►👤J. moriens de exitu 📌Is. cogitavit et de ossibus suis præcepit. Fide ►👤M. natus tres menses ⓘ occultabatur ►a parentibus, ⓘ quia videbant puerum urbanum, neque metuebant jussum regis. Fide 👤Moses magnus factus abnegavit, quo minus diceretur ►filius filiæ P., ⓘ potius eligens, mala pati una cum populo dei, ►quam ad breve tempus durans oblectamentum carnis. Majores divitias 📌Ægyptorum thesauris habens ignominiam Chr: Respexit enim repensionem mercedis. Fide reliquit ►📌Æ., non metuens iram regis, invisibilem enim ut videns sustinuit. Fide instituit festum pa[s]chale et profusionem sanguinis, ne 61v trucidator primogenitorum tangeret illos. Fide transierunt 📌mare192 rubrum ut per aridam. Cujus rei periculum facientes ►[Ægyptii] absorpti sunt. Fide conciderunt ►muri 📌J:, circumdata per septem dies. Fide ►👤R. adultera non una interiit cum immorigeris, accipiens speculatores in pace. Et quid a[d] huc dico? ⓘ Tempus deficiet me disserentem ►de 👤G., 👤B. 👤S. 👤J. 👤D. et 👤S. et prophetis qui fide debellaverunt regna, operati sunt justitiam, adepti sunt promissiones, obturarunt ⓘ ora leonum, exstinxerunt vim ignis, ►auffugerunt ora gladii, corroborati sunt ex infirmitate, firmi facti sunt in bello, in fugam ⓘ ►conjecerunt ►aciem alienorum. Receperunt mulieres ex resurrectione mortuos suos, alii tympano adhibito mortui sunt, non ⓘ accipientes ►redemtionem, ut meliorem resurre[c]tionem adipiscerentur. Alii experti sunt ►ludibria flagella, etiam vincula et carceres, lapidibus obruti sunt, dissecati sunt, tentati sunt, occisione gladii 62r mortui sunt, oberrabant in melotis, in pellibus hircinis, destituti, afflicti, mala perferentes (quibus mundus non dignus erat) in desertis vagantes et in montibus, et in speluncis et cavernis terræ. Et illi omnes testimonium consecuti ►per sp. s. non adepti sunt promissiones, deo melius quid super nos prospiciente, ne sine nobis perficerentur.
Cap XII.
Cum igitur habeamus tantam nobis circumjacentem nubem martyrum, omni mole objecta et peccato circumstante, per patientiam curramus in propositum nobis certamen; respicientes fidei nostræ principem et perfectorem 👤J. Χ., qui pro proposita ei lætitia, sustinuit crucem, despiciens ignominiam, ad dextram vero dei consedit. Ac reputate qui sit ille, qui talem a peccatoribus adversus se contradictionem passus est, ut ne fatigemini animis vestris, soluti
Nondum ad sanguinem usque resistitis ⓘ adversus peccatum pugnantes, et obliti estis consolationis, quæ vobis ut filiis alloquitur: Fili mi ne despicias disciplinam ►dei, neve animum despondeas ab illo 62v reprehensus, quem enim dominus amat, castigat, ⓘ flagellat omnem filium, quem suscipit. Si disciplinam ⓘ perfertis ut filiis vobis deus offertur, quis enim est filius, quem non castigavit pater? Si vero estis sine disciplina, cujus omnes participes sunt, spurii estis non filii. Si igitur patres nostros secundum carnem habuimus magistros castigatores, et reveriti sumus, non multo magis nos subjiciemus patri spirituum et ►vivemus. Illi enim ad breve temporis spatium, prouti placet illis, ►castigant, ille vero in utilitatem nostram, ut adipiscamur sanctitatem ejus. Omnis vero disciplina ad præsens non videtur esse lætitiæ sed ⓘ tristitiæ, postea vero fructum pacificum ⓘ justitiæ dat per illam exercitatis. Quare relaxatas manus et soluta genua erigite, et vias rectas facite pedibus vestris, ut ne clau193dum ⓘ magis detorqueatur sed sanetur potius. ⓘ in Pacem cum omnibus incumbite 63r et sanctitatem, sine qua nemo deum est visurus. spectantes ne quis deficiat a gratia dei, ne ⓘ qua radix amaritudinis sursum [se] producens perturbet, et ⓘ illa multi polluantur. ne quis scortator aut profanus ut ►👤E., qui pro uno edulio vendidit primogenituram suam. Scitote enim, eum postea voluisse hæreditate accipere benedictionem[,] repudiatus autem est, ⓘ ►resipiscentiæ enim locum non invenit, quamvis la[c]rymis ⓘ quæsivit ill[am]. Non enim ⓘ ►accessistis ad montem a deo palpatum et ignem ⓘ incensum, caliginem et tenebras et procellam, et sonum tubæ, et ►sonitum verborum, quæ qui audiebant deprecabantur, ne adderetur verbum illis (neque enim ⓘ portaverunt mandatum: si bestia attigerit montem lapidibus obruetur. et tam horribile erat visum ►👤M. dixit., terrore perculsus sum et tremefactus, sed accessistis ad montem 📌Sionem, et urbem dei viventis, 📌Hierosolymam coelestem, et myriad[as], et angelorum coetum, et ►ecc. primogenitorum, qui conscripti sunt ⓘ in coelis, ad ju63v[di]cem ⓘ deum omnium, et ►sp. justorum mortuorum, et mediatorem novi foederis 👤J. et sanguinem aspersum, melius loquentem ►præ ⓘ 👤Abelis, Videte ne deprecemini loquentem Si enim illi non effugerunt, qui deprecati in terra vaticinantem, quanto magis ⓘ nos repudiantes illum de coelo. Cujus vox terram commovit olim, nunc vero annuntiavit dicens: Adhuc semel et ►commovebo ⓘ non terram sed etiam coelum. ►Hoc vero[,] semel, signifi[cat] transpositionem mutatorum, ut fac[torum], ut m[aneant] ⓘ quæ commoveri nequeunt. Quare regnum ⓘ quod commoveri nequit, accipientes habeamus gratiam, per quam placeamus illi cum verecundia et ►m[etu].
Cap. XIII
Amor fraternus maneat. Hospitalitatis ne ⓘ obliviscamini, ob illam enim nonnulli inscii angelos hospitio acceperunt. Recordamini vinctos ut una vincti, mala perferentes, ut qui et ipsi in corpore estis. ⓘ honestum sit matrimonium in omnibus et ⓘ torus impollutus, adulteros et scortatores 64r judicabit deus. Ne avara sit vivendi ratio, contenti præsentibus iis (quæ adsunt); ipse enim dixit: non te deseram neque te derelinquam, ita ut ►vos bono animo dicere possitis: Dominus est mihi auxilium, non metuam, quid mecum facturus est homo. Cogitate ⓘ præfectos vestros qui vobis nuntiarunt verbum dei, quorum exitum vitæ intuentes, ►immitamini fidem. 👤J. Χ. ⓘ heri et hodie idem et in æternum. Variis doctrinis et pere194grinis ne circumducamini, bonum enim est cor gratia confirmari, non cibis, e quibus auxilium non redundat illis, ⓘ qui in iis ►ambulati sunt. Habemus altare, inde comedere non licet in ⓘ tabernaculo administrantibus. Eorum enim animantium, quorum sanguis super peccata a pontifice in sancta inducitur, eorum corpora comburuntur extra castra. Quare etiam 👤J, ut suo proprio sanguine sanctificaret populum extra portam passus est. Exeamus igitur ad illum extra castra, ignominiam ejus perferentes. Neque enim habemus hic urbem manentem sed futu64vram quærimus. ►Proferamus igitur ⓘ semper victimam cantationis deo, id est fructum labiorum, confitentium nomen ejus. Bene vero facere et communicare ne obliviscamini, tales enim hostiæ placent deo. Obedite præfectis vestris et cedite. Illi enim vigilant super animos vestros, prout rationem reddituri, ut lætitia hoc faciant, non gementes, hoc enim vobis inutile est Orate super nos, persuasi enim sumus, nos habere bonam conscientiam, in omnibus bene vivere volentes. Magis autem vos hortor ut id faciatis, quo celerius vobis restituar.
Deus vero pacis, qui ⓘ eduxit ex mortuis ⓘ ►pastorem ovium magnum in sanguine foederis æterni, dominum nostrum 👤J, paret vos in omni bene facto, ut faciatis voluntatem ejus, efficiens in vobis, quod placet coram illo, per 👤J. Χ. cui gloria in saecula saeculorum 65r
Cohortor vos fratres, ut amplectamini verbum consolationis, brevibus enim ad vos scripsi Scitote fratrem ►👤T. solutum esse, quocum, si celerius venerit, videbo vos. Salutate omnes præfectos vestros et omnes sanctos. Salutant vos, qui sunt ex ►📌I. Gratia cum vobis omnibus.
Cap. I
👤Jacobus dei et domini 👤J. Chr: servus duodecim tribubus, quæ sunt in dispersione, salutem. Omnem lætitiam habete, fratres mei, ubi in tentationes varias incideritis, scientes, virtutem fidei vestræ efficere patientiam; patientia vero bonum opus habeat, ut perfecti sitis et integri, in nulla re derelicti. ⓘ Quod Si quis vestrum careat sapientia, roget a deo qui dat ⓘ omnibus simpliciter, neque erubescere facit, et dabitur illi. Roget vero in fide non hæsitans. Qui enim hæsitat est similis undæ aquæ a vento commotæ et flando ex[c]itatæ. Ne credat ille vir se quid a domino esse accepturum. Vir 65v duplex et inconstans in omnibus viis suis. Glorietur vero frater humilis in excelsitate sua, dives vero, in humilitate sua, nam ut flos herbæ præteribit. ►Oritur enim sol cum aestu, et ⓘ arefecit herbam et decidit flos ejus, et pulchritudo vultus ejus perdita est.195 Ita etiam dives in viis suis flaccescet. Beatus homo, qui sustinet tentationem, nam probatus factus accipiet coronam vitæ, quam ►promisit deus illis, qui amant ipsum. Ne quis tentatus dicat: ⓘ a deo tentor, deus enim a malis tentari nequit, ipse vero neminem tentat. ⓘ Quisque vero tentatur, a suis cupiditatibus abreptus et deceptus. Mox enim cupiditas ⓘ concipiens procreat peccatum, peccatum vero perfectum procreat mortem. Ne erretis fratres mei dilecti. Omnis donatio bona et omne donum perfectum superne desuper descendit ►a patre lucis, apud quem non est mutatio aut umbra vicissitudinis. Volens ►genuit[a] vos verbo veritatis, ut sitis primitiæ quædam ►eorum, ⓘ quæ sunt ab illo creata. Ita fratres mei dilecti, sit quisque homo celer ad audiendum tardus ad loquendum tardus ad iram. Ira enim viri justitiam dei non operatur. Quare deponentes 66r omnem turpitudinem et abundantiam malitiæ ⓘ cum benignitate accipite sermonem insitum, qui animas vestras potest servare.
Estote operatores verbi non solum auditores, vos ipsos decipientes. Nam si quis est auditor verbi non operator ille similis est viro, qui observavit faciem nativitatis suæ in speculo. Consideravit enim sese ipsum, et abiit, et mox oblitus est, qualis esset. Qui vero incumbit[b] in legem perfectam libertatis et in illa permanet, ille non est factus auditor oblivionis obliviosus, sed operator verbi, ille beatus ⓘ erit in operibus suis. Si quis vero statuit sese probum esse, neque cohibet compescit[c] linguam suam, sed defraudans [de]cipiens cor suum, vana est illius cultura (religio). Purus vero et ⓘ impollutus cultus coram deo et patre, hic est, visere pupillos et viduas in afflictionibus suis, sese ipsum immaculatum a mundo servare.
✂ [b] ►παϱαϰυπτω
Cap II
Fratres mei ►dilecti ne fidem ⓘ ►d.👤J.Chr:ⓘ ex gloria habeatis in ratione personarum. Si enim introiverit in synagogam vestram vir ►opulentus in vestimento fulgente, ►introiverit pauper in vestimento sordido, et inspexeritis in illum, qui portat vestimentum fulgens et dixeritis Tu sede hic ►quæso, et pauper[i] dixeritis 66v sta ibi aut sede hic sub ►ⓘ scabellum meum
Audite ►fr. d., nonne deus elegit pauperes mundi, divites in fide et hæredes regni, quod promisit illis, qui amant eum, vos vero despexistis pauperem. Nonne divites dominium in vos exercent, et vos ⓘ ad tribunalia trahunt? Nonne illi maledicunt bono nomini, quod vobis inditum est. Certe si legem perficitis regiam, secundum scripturam: ⓘ diliges vicinum ut te ipsum, bene facitis, si vero rationem habetis personarum, injustitiam operatis, ut transgressores a lege arguti. Qui enim totam legem ser196vet ⓘ [ser]vavit, in uno vero offendat, reus factus est omnium. Qui enim dixit ne stuprum ►comittas, idem dixit ►ne fures, si vero, non stuprum commisisti, furasti autem, factus es transgressor legis, ita loquimini et ita facite ut qui secundum legem libertatis judicandi sunt. Judicium enim immisericors illi, qui non facit misericordiam, Misericordia adversus deum se jactat.
Quæ est utilitas, ►fr., si quis dicat sese ⓘ habere fidem, opera vero non 67r habeat? num potest fides eum servare? Si frater aut soror ⓘ fuerint nudi et eguerint cibo quotidiano, et dixerit ►qui vestrum illis: Abite in pace, calescite et satiamini, non vero dederitis illis necessaria corporis, quæ utilitas? Ita etiam fides, nisi habeat opera, mortua est per se, sed dixerit quis: Tu fidem habes ►et ego bona opera, ostende mihi fidem sine operibus tuis et ego ostendam tibi ⓘ fidem meam ex operibus meis. Tu credis, ►deum [unum] esse, recte facis et dæmones credunt et perhorrescunt (contremescunt). Vis cognoscere o homo vane, fidem mortuam esse sine operibus. 👤Abr. pater noster nonne ex operibus justificatus est ►cum proferret 👤I. f. in altare. Vides fidem cooperari factis ejus et ex factis fides perfecta est et impleta est scriptura, quæ dicit: Credidit 👤Abr. deo et imputatum est ei in justitiam« et amicus dei vocatus est. Videte ex operibus hominem justificari non ex fide sola. ⓘ Simili modo nonne 👤R. adultera ex operibus justificata est, accipiens ►qui emissi erant nuntios, et alia via ⓘ ►ejiciens. Ut corpus sine sp. mortuum, ita fides sine operibus mortua. 67v
Cap III
Ne multi doctores sitis, ►intelligentes, gravius ►ⓘ illos judicium accepturos. ⓘ in ⓘ Multis enim offendimus omnes. Si quis in ⓘ verbo non offendit ille est perfectus homo, qui potest compescere totum corpus. Ecce ⓘ equis frena in ora injicimus, ut obediant nobis, et ita ►totum corpus circumagimus. ►Ecce naves, ⓘ quum tantæ sint et a ventis vehementibus ⓘ agitatæ ducuntur ⓘ minimo gubernaculo, ubi intentio dirigentis voluerit. Ita etiam lingua parvum membrum est et sese jactat. Ecce ⓘ exiguus ignis quantam silvam ►incendit! ►Et lingua ignis mundus injustitiæ. Ita lingua constituta est in nostris membris inquinans totum corpus, ►inflamans rotam nativitatis et ►inflamata a 📌Gehenna. Omnis enim natura bestiarum ferarum et volucrium et reptilium, et eorum, quæ sunt in mari ⓘ a natura humana domatur et domita est. Linguam vero nemo hominum potest domare, malum, quod ⓘ coerceri nequit, ⓘ ►plena veneno mortifero. ►Illa197 benedicimus deo et patri, illa exsecramur homines ad similitudinem dei factos. Ex eodem ore exeunt benedictio et maledictio Non opportet, fratres mei, hæc 68r ita fieri. ►Num [fons] ex eodem foramine emittit dulce et amarum? Num potest, fratres mei, ficus oleas proferre aut vitis ►ficus; ►ita neque ⓘ aqua salsa facere dulcem. Quis est sapiens et intelligens inter vos? ostendat ex bona vivendi ratione facta sua in mansuetudine sapientiæ. Si vero studium acerbum habetis et contentionem in corde vestro, ne vos jactetis et mentiamini adversus veritatem. Non est illa sapientia desuper descendens sed terrestris, sensualis, dæmoniaca. Ubi enim studium et contentio ibi seditio et omnis res mala Superna vero sapientia primum est ►sancta, deinde pacifica, facilis, ⓘ obsequiosa, plena misericordia et bonis operibus, sincera, insuffocata, Fructus justitiæ seritur illis, qui pacem faciunt.
Cap. IV.
Unde bella et certamina inter vos? Nonne inde, ex cupiditatibus vestris in membris vestris pugnantibus? Affectamini concupiscitis, non potestis. ⓘ Interficitis et intenditis, et non potestis adipisci, pugnatis et certatis, non habetis propterea quod non rogatis. Rogatis ⓘ nec ⓘ accipitis, propterea quod male rogatis, ut in cupiditatibus vestris ⓘ impensas facere possitis. Adulteri et adulteræ, nonne scitis amorem mundi esse odium dei. Qui igitur voluerit esse amicus mundi, inimicus dei 68v factus est. Aut putatis scripturam vane loqui »ⓘ Num Invidiam desiderat sp., qui inhabitat in vobis«. Majorem dat gratiam Quare dicit: deus superbis restitit, humilibus vero dat gratiam. Subjicite igitur vos deo, resistite diabolo, et fugiet a vobis. Accedite ad dominum, et appropinquabit ad vos. Purgate manus, peccatores, et sanctificate corda ►ⓘ duplici animo. ⓘ Affligimini et ⓘ lugete et ⓘ ►plorate. Risus vester in luctum commutetur ►et lætitia [d] Humiles estote coram deo et eriget vos. Ne obtrectetis invicem, ►fr., qui obtrectat fratrem et condemnat, obtrectat legem et ⓘ judicat legem, si vero legem judicas non es operator legis sed judex. Unus legislator et judex, qui servare potest et perdere, tu quis es, qui judices alterum.
Age nunc qui dicitis hodie et cras ibimus in hanc vel illam urbem, et commorabimur ibi annum et negotium agemus et lucrum faciemus. Qui nescitis cras (qualis est enim vita vestra, vapor ad breve ►temporis sp. apparens deinde evanescens ►Quin dicere debeatis
IA328ⓘ ►198Man er for Øieblikket Intet mere bange for end den totale Bankerot, som det synes hele 📌Europa gaaer imøde, og glemmer derover den langt farligere, som det synes uundgaaelige Fallit i aandelig Henseende, som staaer for Døren – en Sprogforvirring, langt farligere end ►hiin babyloniske (repræsentative), end hiin paa ►Middelalderens babyloniske Forsøg fulgte ►National- og Dialectforvirring – en Forvirring nemlig i Sprogene selv, et Oprør, det farligste af alle, Ordenes nemlig, der løsrevne fra Menneskets Herredømme fortvivlede ligesom styrte ind paa hverandre, og af dette Chaos griber Mennesket ligesom af en ►Lykkepose det første det bedste Ord for at udtrykke sine formeentlige Tanker.1 Forgjeves søge enkelte store Mænd at ►mynte nye Begreber og sætte dem i Circulation – det nytter ikke. Kun et Øieblik forbruges de, og det end ikke af Mange, og bidrage saa blot til at gjøre Forvirringen endnu værre; thi een Idee synes at være bleven Tidsalderens fixe, det er den: at være ►kommen ud over sin ►Formand. Kan man beskylde Fortiden for med et vist dovent Selvbehag at glæde sig ved det, den havde, saa var det saamænd Synd at beskylde Samtiden derfor (Fortidens Menuet og Nutidens Gallopade). I en underlig Illusion raaber den Ene bestandig, at han er kommen udover den Anden, ligesom naar Kjøbenhavnerne med en philosophisk Mine tage ud til ►📌Dyrehaugen »for at see« uden at erindre, at de netop selv derved blive Object for de Andre, der jo ogsaa blot ere komne ud for at see. Saaledes seer man den Ene bestandig at ►springe Bukkespring over den Anden, – »paa Grund af ►Begrebets immanente Negativitet«, hørte jeg forleden af en ►Hegelianer, idet han trykkede min Haand og tog selv Tilløb for at springe. – Naar jeg seer et Menneske med stor Travlhed ile igjennem Gaden, saa er jeg sikker paa, at han i sin Glæde raaber over til mig: jeg er kommen udover – uheldigviis hørte jeg ikke hvem det var (thi det, jeg her fortæller, er en virkelig Begivenhed, men jeg vil lade Navnet199 ►in blanco, saa kan Enhver indsætte det, han finder for godt2. Har man ►beskyldt ældre Kritikere for altid i deres Krebsegang at søge en ældre, hvem de kunde bruge som 👤Mynster for at dadle en nyere, saa var det Synd at beskylde Samtiden derfor, thi her er i det Øieblik, Kritikeren sætter sig ned for at skrive, neppe den Forfatter til endnu, som skal afgive Idealet, og med Forundring seer Forlæggeren, der vil paaskynde Kritikerens Værk, istedetfor dette allerede en ►Antikritik over den endnu ikke skrevne Kritik3. De fleste Systemer og Anskuelser datere sig ogsaa fra igaar, og Resultatet kommer man ligesaa let til som til ►Forliebelse i ►en Roman, hvor det hedder: at see hende og elske hende, det var Eet4 – og det er ved et underligt Tilfælde, at ►Philosophien har faaet en saa lang historisk Hale som fra 👤Cartesius til 👤Hegel, en Hale, der imidlertid i Sammenligning med ►den i sin Tid brugte fra Verdens Skabelse ►ikkun er meget liden, ja næsten at sammenligne med ►den, som Mennesket efter Naturforskernes Mening har. Men naar man seer, hvor nødvendigt det i den senere Tid er bleven at begynde ethvert philosophisk Værk med den Sætning: »►Der var en Gang en Mand, der hed 👤Cartesius«, fristes man let til at sammenligne den med ►Munkenes bekjendte Adfærd. Men kunne nu end enkelte begavede Mænd nogenledes redde sig selv, saa seer det ogsaa desfarligere ud for dem, som maa leve af Andre. Disse maa nemlig gribe de i den største Fart forbi dem svævende Terminologier, hvorved deres Udtryk bliver saa ►buntet200 og broget (en Slags ►Blumenlese), at ligesom det ved det franske Sprog let kan hænde en Fremmed at sige en ►Equivoque, saaledes de ofte en heel Bog igjennem sige det Samme, kun med forskjellige Udtryk fra forskjellige Systemer. Paa Grund deraf indtraadte nu ogsaa et Phænomen5, som har megen Lighed med ►hiin bekjendte Disput mellem en Katholik og en Protestant, der overbeviste hinanden, idet nemlig man ved den aldeles vage og ubestemte Betydning af Ordene let kan overbevise hinanden. Men i denne Ideernes vilde Jagt er det dog ret interessant at observere det lykkelige Moment, hvori et saadant nyt System ►naaer Keiserdømmet.6 Alt bliver nu sat i Bevægelse, og fornemmelig gaaer det ud paa ogsaa at ►gjøre Systemet populairt; ►per systema influxus physici griber den alle Mennesker. ►Hvorledes 👤Kant i sin Tid blev behandlet er noksom bekjendt, og jeg behøver derfor blot at erindre om den ►uendelige Mængde af Lexiconner, ►korte Indbegreb, ►populaire Fremstillinger, ►Udviklinger for Hvermand osv. Og ►hvorledes er det ikke i den senere Tid gaaet med 👤Hegel, den af alle moderne Philosopher, der ved sin strænge Form vel meest maatte paabyde Taushed? ►Hvorledes er ikke den logiske Trehed bleven gjort gjeldende paa den meest naragtige Maade? Og det forundrede mig derfor ikke, at min Skomager havde udfundet, at den ogsaa lod sig anvende paa Støvlers Udvikling, idet, som han bemærker, det Dialectiske, som altid er det første Stadium i Livet, endog yttrede sig her, hvor ubetydeligt det end kunde synes, ved den Knirken, som vist ikke var undgaaet nogen dybere forskende Psycholog, hvorimod Eenhed først senere indtraadte, i hvilken Henseende hans Støvler langt overgik alle Andres, der som oftest gik under i Dialectik, en Eenhed, der paa det høieste var opnaaet i ►hiint Par Støvler, 👤Carl XII foretog det bekjendte Ridt med; og idet han nu som orthodox Skomager gik ud fra den Sætning, at ►det Umiddelbare (Fødder uden Støvler – Støvler uden Fødder) var en reen Abstraction, optog han det derimod som det første Stadium i Udviklingen. Og nu vore moderne Politikere! De have ved at optage 👤Hegel i Sandhed givet et frappant Exempel paa, hvorledes man kan ►tjene to Herrer, idet ►deres revolutionære Stræben blev parret med en Livsanskuelse, der netop er et Helbredelsesmid201del derfor, et godt Middel til at hæve en Deel af den Illusion, der er nødvendig for at begunstige deres phantastiske Stræben. Og Phænomenets Virkelighed vil man dog vist ikke nægte, naar man erindrer, at Ordene: ►umiddelbar Eenhed forekomme ligesaa nødvendigt i enhver videnskabelig Afhandling som ►en Brunette og en Blondine i enhver nogenlunde vel indrettet romantisk Husholdning. For det ►lykkelige Moment fik da ogsaa ethvert Partie en hellig Skrift, hvori der dog var een Bog, der næsten altid var meget kort og undertiden næsten usynlig, og denne var desværre – ►Apostlenes Gjerninger. Og hvor forunderligt er det ikke at see, at den Tid, hvis sociale Stræben noksom udbasunes, skammer sig ved Middelalderens Munke og Nonner, da dog – for blot at blive ved vort eget Fødeland, – der der har dannet sig ►et Selskab, der næsten synes at optage hele Riget, hvor en Taler begyndte saaledes: Kjære Brødre og Søstre. Hvor underligt, at see dem dadle ►Middelalderens Jesuitisme, da dog netop den liberale Udvikling, som enhver eensidig Begeistring, har ledet og maa lede dertil. Og nu Christendommen, hvorledes er den ikke bleven behandlet? Jeg deler ganske Din Misbilligelse af, at ethvert christeligt Begreb er bleven saa forflygtiget, saa aldeles opløst i en Taagemasse, at man umuligt kan kjende det igjen. Begreberne Tro, Incarnation, Tradition, Inspiration, der paa det christelige Gebeet ere at henføre til et bestemt historisk Factum, have Philosopherne fundet for godt at give en ganske anden almindelig Betydning, ►hvorved Tro bliver den umiddelbare Bevidsthed, som i Grunden ikke er andet end det aandelige Livs vitale Fluidum, dets Atmosphære; ►Tradition er bleven Indbegrebet af en vis Verdens-Erfarenhed, hvorimod ►Inspiration ikke er blevet andet end Resultatet af ►Guds Indblæsen af Livsaanden i Mennesket, og ►Incarnation ikke er bleven andet end en eller anden Idees Tilstedeværelse i et eller flere Individer. – Og endnu har jeg ikke nævnt det Begreb, der ikke blot er blevet, som de øvrige, forflygtiget men endog profaneret: Begrebet Forløsning, et Begreb som Journalistiken isærdeleshed med en vis Forkjærlighed har optaget og nu anvendt paa Enhver, lige fra den største Frihedshelt og lige ned til den Bager eller Slagter, der forløser sit Quarteer af Byen ved at sælge sine Vahrer en Skilling billigere end Andre. Og hvad er nu herved at gjøre? Bedst var det unægteligt, om man kunde faae Tidens ►Sangklokke til at forstumme en Stund; men da det formodenlig ikke vil lykkes, saa vil vi idetmindste med ►vore Finantsmænd tilraabe dem: Besparelser, energiske og gjennemgribende Besparelser. Thi at overbyde sine Formænd kan naturligviis ikke nytte, og istedetfor med en Romanskriver, der202 – i sin Forbittrelse over, at det: at en Pige i en Roman rødmede over hele Ansigtet, ikke var et Tegn paa, at hun var en anstændig Pige – svoer paa, at enhver Pige, der forekom i hans Romaner, skulde rødme langt ned af Ryggen – istedetfor med ham at gjøre et Forsøg herpaa, ville vi heller erindre om et glædeligere Phænomen: at man fra at bande er vendt tilbage til det simple Udsagn. – Tillige ville vi ønske, at der maatte fremtræde kraftigt udrustede Mænd, der gjenvandt Ordenes tabte Kraft og Betydning, saaledes som ►👤Luther gjenvandt for sin Tid Begrebet Tro. Thi paa Alt spores den for Tidsalderen saa characteristiske Opfindelse: ►Hastværks-Pressen, endog paa den besynderlige Reflexion, Tidsalderen er kommen ind i, som gjør, at den, bestandig ved Reflexion ►limiterende sit Udtryk, egenlig ikke faaer sagt Noget. Denne besynderlige Vidtløftighed har da ogsaa fortrængt de saa megen Tid og Tale sparende prægnante Ordsprog og istedet derfor ladet fremtræde en vis oratorisk Passiar, der jo endog har bemægtiget sig vore Maaltider. Først naar denne Besparelse tillige med Gjenvindelsen af Sprogets ►forlorne Sønner er indtraadt, da kan man ►haabe bedre Tider. Og her forekommer det mig, for igjen at komme ind paa ►Din Skrivelse, ►at 👤Grundtvig virkelig har Fortjeneste ved at have gjort et Forsøg paa at belive det gamle kirkelige Sprog og gjøre sin Theori om det levende Ord gjeldende, ihvorvel jeg dog ikke kan undlade at bringe Dig i Erindring, at ligesom vi betegne et fuskeragtigt Skrift med det Ord Smøreri, at vi saaledes ogsaa have et særdeles godt Ord for at betegne den bagvendte Snak – Mundsveir, og at dette nu virkelig skulde virke mere end Skrift, det vil jeg dog tiltrods for Pastor 👤Grundtvigs Paastand, ►at det skrevne Ord er dødt og magtesløst, tiltrods for den hans Theorier ved en underlig Ironi af Skjæbnen ►sanctionerende Hof- og Stadsrets Dom: at hans (skrevne) Ord vare døde og magtesløse – det vil jeg dog, siger jeg, troe at turde paastaae.
✂ 1 Man taler efter Ideeassociation (Ordenes ►Selbstsucht).
✂ 2 Ligesom visse Mennesker med en instinctmæssig Heftighed sløife enhver Ujævnhed i Papiret, saaledes ere de, saasnart de høre et Navn, strax ude derover.
✂ 3 IA329 Paa Grund af dette Hastværk faaer Generationen da heller ikke noget synderligt reelt Indhold; den bliver, tiltrods for sine Bestræbelser, en Slags ►Schattenspiel an der Wand og derved selv en Mythe; ja ikke engang Kritiken, som ►👤Görres rigtig bemærker (cfr. ►Chr. Mystik., 1ste D., Fortale, S. VII nederst – Stedet skal citeres.) – ►Tilsidst bliver Theatret Virkelighed og Virkeligheden Comoedie.
✂ 4 IA330 Saaledes er ►denne Talen om, at Selvmord er Feighed, hos de fleste Mennesker slet ikke Andet end en Springen over et Stadium, – disse kloge og stolte Charakterer, der aldrig have vidst af, at der hørte Mod dertil! Thi først den, der har haft Mod til at begaae et Selvmord, først han kan sige, at det var feigt at have begaaet det.
✂ 5 hvilket i Forening med den ►barhalsede danske Djærvhed har gjort Polemiken ligesaa unyttig som vammel.
✂ 6 Det ender formodenlig med, at man maa sætte Philosophien til Auction; for Øieblikket synes der virkelig ingen Kjøber at være.
*
IA331►Jeg har havt Sorg, siden jeg sidst skrev Dig til. Det vil Du blandt andet ►see af det sorte Lak, jeg – skjøndt ellers en Hader af slige udvortes Kjendetegn – da intet andet er at opdrive i ►vor sørgelige Familie, har maatte bruge. Ja ►min Broder er død; men besynderligt nok, jeg sørger egenlig ikke over ham, men min Sorg over ►den for flere Aar siden afdøde Broder er derimod aldeles fremherskende. I det Hele har jeg lagt Mærke til, at min Sorg ikke er en momentant opfattende men i Længden tiltagende, og jeg er sikker paa, at naar203 jeg engang skulde blive gammel, vil jeg ret komme til at tænke paa de Afdøde, men ikke for – som det hedder i ►Consolations-Sproget – at glæde mig ved at møde dem hisset; men for ret at føle, at jeg har tabt dem. Hvad min nu afdøde Broder angaaer, da er jeg sikker paa, at Sorgen først ret vil vaagne efter lang Tids Forløb. – I det første Øieblik møder der saa mangfoldige latterlige Omstændigheder, at jeg umuligt kan lade være at lee. Saaledes for at give Dig et Exempel. Idag træder ⓘ ►min Svoger Kommissionærenⓘ – jeg har før omtalt ham og skal ved Leilighed skildre ham nøiere, – ind for at trøste hans Søster; med sin fine, underligt skrattende Stemme, der saa ypperligt parodierer det Gentlemansagtige, han søger at tilkjæmpe sig i sit Udvortes, udbrød han: ►Ja! Was ist der Mensch? En Clarinet, svarede jeg, hvorved han ret faldt ud af sin Rolle og søgte at udvikle for mig, at den egenlige Gentleman ikke havde en Stemme som en Bjørn men en sonor og velklingende. Og under hele denne Udvikling stod han bestandig foran Speilet og glattede sit Haar eller rykkede et eller andet ud, der var bleven lidt graat eller lidt formeget erindrede om dets oprindelige Farve – den røde, – hvortil han forøvrigt paa sit Toiletbord har et eget Instrument, en Niptang, – og jeg troer vist, at det med Sandhed kan siges om ham med Hensyn til hans eget Hovedhaar, ►hvad der siges i Evangeliet om alle Hovedhaar, at de ere talte. Nu traadte ►Bedemanden ind for at ►erkyndige sig, om man ønskede, at der foruden Skinke, Spegepølse og ►Hollandskost, skulde serveres andet og tilbød sig at foranstalte alt det Fornødne, hvilket ⓘ min Svoger Kommissionærenⓘ erklærede sig imod, da det, som han meente, vilde være godt, at hans af Smerte dybt nedbøiede Søster fik Noget at tænke paa for derved at glemme det Øde og den Stilhed, der herskede rundt om hende efter hendes »salig Mand«. (Det er forskrækkeligt, saa hurtigt Folk lære at sige det, ɔ: den Mand, der som salig nu ikke trænger mere til mig, og jeg som en naturlig Følge heller ikke mere til ham. Jeg lægger altid Mærke til Folk, hvor hurtigt de komme igang med at sige: »min salig Mand, min salig Kone«. Ligesom ved et analogt Phænomen: jo hurtigere en Kone taler om Riset – desto mindre Blufærdighed. Derfor vil man vist og lægge Mærke til, at man i Begyndelsen lader Børnene – paa et af de Spørgsmaal, som [gjøres] ethvert Barn i det korte ►Indbegreb af Viden, der bibringes dem: »hvad skal Barnet have?« – [svare]: »►Da-Da«; og med slige sørgelige Betragtninger begynder Barnets første dog vel meest uskyldige Periode, – og desuagtet ►nægter man Arvesynden!)
Han raadede hende, da det just var ►Flyttetid, ogsaa jo før jo204 hellere at flytte et andet Sted hen for at »undgaae det sørgelige Minde.« Ja rigtigt: »undgaae det sørgelige Minde!« Det passer godt til Erklæringen i ►Adresseavisen: »►at man har tabt Alt«. – Nei i Sandhed, den, der har tabt Alt, for ham blev netop disse Minder dyrebare, glædelige; thi han kan jo aldrig leve lykkeligere end i Fortiden. Een Ting er der, som man kan være temmelig sikker paa, at de Fleste tabe ved slig Leilighed, det er Hukommelsen. – Jeg forbigaaer saa de mellemliggende Dage. Nu kom da Begravelsesdagen. Store Masser af den omtalte Ost, Pølse og Skinke bæres om, diverse Vine og Kager mangle ikke – man seer Ingen nyde Noget – ak, saa stor er Sorgen! Her er virkelig ►den Regel af Bogen »om den fine Levemaade«: at Ingen maa begynde at spise før hans Nabo, bogstaveligt gaaet i Opfyldelse. Gud hjælpe os, skulde den ligesaa bogstaveligt gaae i Opfyldelse ved ethvert Maaltid! I gamle Dage mindedes man ved slige Leiligheder ved en naturlig Ideeassociation om den sande Sætning, at ►uden Øl og Mad er Helten ingen Ting, og derfor holdt man et ►Gravøl, men see nu er det blevet til et – Graverøl; thi Bedemænd, ►Ligbærere, ►Graverkarle osv., det er dem, der spise for os alle. Ved slig Leilighed faaer jeg altid en forskrækkelig Appetit med og begynder tiltrods for den fine Levemaade først, – og desuagtet er der Ingen, der vil følge mit Exempel.
Paa Bryllupsdagen kom et Brev fra hendes Broder; han var Captain i brasiliansk Tjeneste. Det blev overgivet til hende, og da vi alle længtes efter at høre fra ham, læste jeg det op:
»Kjære Søster! Hvad han var for Dig, derom vil jeg ikke tale, det føler Du vist selv for vel. Jeg vil blot sige, at uagtet jeg her seer 100 falde daglig, jeg desuagtet i Sandhed føler, at Døden vel er et almindeligt Lod, men ogsaa, at jeg kun har haft een Svoger, ligesom Du vist ogsaa føler, at han var Din første og sidste Kjærlighed.
Efterskrift.
Undskyld det korte Svar; langvarig Snak har Du vist maattet døie nok af, og jeg har just faaet Ordre til Slag og maa lette. – Lev vel og husk paa, at den korte Tid var den ►apparente Polhøide, og tak Gud, at den varede saalænge; som den apparente Høide er, saaledes er den virkeliges Quotient.
Din –.«
Jeg vil overhovedet ikke mere tale med Verden; jeg vil see at glemme, at jeg nogensinde har gjort det. Jeg har ►læst om en Mand, der i 50 Aar har ligget i sin Seng, aldrig talt til noget Menneske, og jeg vil, ►ligesom 👤Dronning Gudrun efter at have været oppe at skjendes med O...., gaae i Seng efter at have skjendtes med Verden. Eller jeg vil see at flygte hen paa et Sted, hvor Ingen kjender, Ingen kan forstaae mit Sprog, jeg ikke deres, hvor jeg ligesom en ►👤Kaspar Hauser den anden kan staae – uden at jeg egenlig veed, hvorledes det er gaaet til, – midt paa 📌Nürnberger Gade.
Det er netop Ulykken, at ligesom man har forud udviklet Noget, saa er man det selv. Jeg meddeelte Dig forleden en Idee til en ►👤Faust, nu føler jeg først, at det var mig selv, jeg beskrev; neppe læser eller tænker jeg paa en Sygdom, førend jeg har den.
Hvergang jeg vil sige Noget, er der En, der lige i samme Øieblik siger det. Det er ligesom jeg var en ►Dobbelttænker, og mit andet Jeg bestandig kom mig i Forkjøbet, eller medens jeg staaer og taler, alle Folk troe, at det er en Anden, saa at jeg med Rette kan gjøre ►det Spørgsmaal, som Boghandler 👤Soldin gjorde sin Kone: 👤Rebekka, er det mig, som taler? – Jeg vil rende ud af Verden, ikke i Kloster, – jeg har Kraft i mig endnu, – men for at finde mig selv (det Samme siger enhver anden Vrøvler), for at glemme mig selv; heller ikke hen, hvor en ►snadrende Bæk over Marken trasker væk. – Jeg veed ikke, om dette Riim er af nogen Digter, men jeg vilde ønske, at en ubøielig Ironi vilde tvinge en eller anden sentimental Digter til at skrive det, dog saaledes, at han selv bestandig læste noget Andet. Eller Echoet – ja 👤Echo, Du Ironiens Stormester, Du, der i Dig selv parodierer det høieste og dybeste paa Jorden: ►Ordet, der skabte Verden, idet Du blot giver ►Bobinetsomridset, ei Fylden – ja 👤Echo, hævn alt det sentimentale Vaas, der skjuler sig i Skove og Enge, i Kirke og Theater, og som der engang imellem løsriver sig og overdøver mig Alt. Jeg hører ikke i Skoven Træerne fortælle gamle Frasagn osv., – nei mig tilhviske de al den Sludder, de saa længe have været Vidner til, mig bede de i Guds Navn om at hugge dem om for at fries fra disse ►Naturens Tilbedere, der vrøvle. – Ja gid alle disse ►Vrøvlehoveder sad paa een Hals; jeg skulde nok med 👤Caligula vide hvad jeg havde at gjøre. Jeg seer allerede Du bliver bange for, at jeg skulde ende paa Skafottet. Nei seer Du vel – der vilde vel Vrøvlehovedet (jeg mener206 det, der indbefatter alle de enkelte) have bragt mig, men Du forglemte, at det gjør ingen Skade i Verden. Ja 👤Echo, – Du, som jeg engang hørte revse en Beundrer af Naturen, da han udbrød: hør hist, eensomme Fløitetoner af en elskende Nattergal – og Du svarede: gal – ja hævn, hævn Du – ►Du er Manden! –
Nei, jeg vil ikke gaae ud af Verden – jeg vil gaae i en ►Daarekiste, og jeg vil see, om ikke Vanvids Dybsind skal afsløre mig Livets Gaade. O ►Dosmer, at jeg ikke forlængst har gjort det, ikke forlængst har forstaaet, hvad det vil sige, ►naar Indianerne ære de Afsindige, gaae afveien for dem. Ja i Daarekisten – troer Du ikke, at jeg kan komme derind?
– Lykkeligt er det dog, at Sproget har en Deel Udtryk for Vaas og Passiar. Hvis ikke, blev jeg afsindig, thi hvad andet var det et Beviis paa, end at alt, hvad man sagde, var Vaas. Lykkeligt er det, at Sproget er saa uddannet i saa Henseende, thi saa kan man dog haabe stundom at høre fornuftig Tale.
Man kalder det en Tragedie, naar Helten sætter sit Liv til for en Idee – Galskab! (Da priser jeg ►de Christne, de kaldte Martyrernes Dødsdage deres Fødselsdage, idet de dermed forbandt den glade Forestilling, som man ialmindelighed gjør.) – – Nei, Misforstaaelse! Jeg derimod sørger, naar et Barn fødes, og ønsker: o, Gud give, at det dog idetmindste aldrig maa opleve at blive confirmeret! Jeg græder, naar jeg seer eller læser ►📖 Erasmus Montanus; han har Ret og ligger under for Massen. Ja deri stikker det. Naar enhver confirmeret ►Æder er stemmeberettiget, naar Stemmefleerhed afgjør Sagen – ligger man da ikke under for Masse, for Kjødhoveder? – Ja, ►Giganterne, laae de ikke ogsaa under for Masse? og dog – og det er den eneste Trøst, som er tilbage! – dog skrække de engang imellem de Hottentotter, der trave over dem, ved at drage deres Aandedrag og udstøde et ildglødende Suk, ikke for at beklages – nei, ►al Condolence frabedes; – men for at forskrække.
Jeg vil – – Nei, jeg vil slet ingen Ting. Amen!
207Og naar man nu møder ►en Idee, der sprang levende og frisk ud af et Individs Pande, paa tyvende Haand og meget mere, – hvormeget Sandt blev der da tilbage? I det høieste kan man sige med ►Ordsproget: det smager dog altid af Fugl, sagde Kjærlingen, hun kogte Suppe paa en Green, der havde siddet en Krage paa.
IA335Det er disse smaa Drillerier, som saa meget forbittre Livet. Jeg kan med Glæde arbeide frem mod en Storm, saa at Blodet er færdig at springe ud af mig; men den Vind, der blæser mig et Støvkorn i Øiet, kan gjøre mig saa ærgerlig, at jeg stamper med Foden.
Disse smaa Drillerier, – ligesom om naar En vilde udføre et stort Værk, en stor Gjerning, for hans og Manges Liv afgjørende – og saa en Brems satte sig paa Næsen.
IA336Den ene Tanke afløser den anden; ligesom den er tænkt, og jeg vil skrive den ned, er der en ny – hold den, grib den – Vanvid – Afsindighed!
IA337Før vilde man gjøre Menneskene til Brøks-Mennesker; nu forvandler man dem til en Abstraction; den ene seer aldeles ud som den anden (»►djærve, følende, begeistrede Danske«) og nu bliver det let, at der fremtræder ►en 👤Wehmaler og maler ungersche og dänische Nationalgesichter, Portraiter, som ere malede førend man seer Individet. ►Alt gaaer jo ud paa at skaffe Enhver Nationalgesicht, ligesom man har en Nationaldragt.
IA338Jeg hader overhovedet disse halvstuderede Røvere – hvorofte har jeg ikke, naar jeg kom i Selskab, med Flid sat mig hen for at tale med208 en eller anden gammel ugift Dame, som lever af at fortælle Familie-Nyt, og med den største Alvorlighed hørt paa Alt, hvad hun kunde ►snakke op.
IA339Jeg taler helst med gamle Fruentimmer, der føre Familievrøvl, dernæst med Afsindige – og tilsidst med meget fornuftige ⓘ Folk.ⓘ
209 IA340 ⓘ Noget om ►👤Hamann.
Det er ret interessant netop i vor Tid, hvor det staaer som anerkjendt Udbytte af Tænkning, at det, det kommer an paa, er at leve for sin Tid, og at ►den abstracte Udødelighed, man hidtil har glædet sig ved, var en Illusion – det er ret interessant netop paa den Tid at see, at der dog ogsaa ligger Noget i det: ►at leve for en Efterverden og blive misforstaaet af Samtiden. Mellem disse to Extremer bevæger man sig bestandig; medens Nogle staa isolerede i Verden, som en ►Simon Stylita under utallige smidige Bevægelser, eller i det høieste slaae med Vingerne ligesom tamme Gjæs, beundrede eller rettere begloede af den gabende Pøbel, haanede af Spidsborgerne, ►tjente af Engle – saa er der paa den anden Side uendelig Mange, der ret egenlig leve i Tiden, som saa at sige ere Statslegemets Tangenter, der ved den mindste Bevægelse strax svinges, uden Mulighed af at kunne fastholde et bestemt Indtryk, – der ligesom visse Patienter altid faae et lille Anfald af enhver ►Omgangssyge: en Classe af Mennesker, hvis Mængde er saa stor, at der i hele Samfundet er indtraadt et Slags aandeligt Bugtalerie. Man hører en forvirret Lyd; man veed knap, om det er En selv, der taler, eller en Anden, og fristes let til ►med 👤Soldin at sige: 👤Rebekka, er det mig, som taler? See paa den Maade at leve i Tiden og døe i Tiden, det har ikke noget synderligt opmuntrende ved sig, og dog er det ikke stort mere, der bliver tilbage for de fleste Mennesker, der nu engang have sat deres Fornuft i Pant for den Phrase: at leve med sin Samtid. At det nu ikke har været de enkelte store Mænds Mening, der først have udtalt denne Livsanskuelse, det er vistnok; men det er netop Ulykken, at naar en fornuftig Mand lukker Munden op, saa er der strax Millioner parate til i største Hast – at misforstaae ham. Ja Gud hjælpe dem, skulde han paa militairviis høre Feltraabet af den sidste igjen (der gives ►et Feltraab, som Gud hviskede 👤Adam i Øret, som den ene Slægt skulde overlevere til den anden, og som skal affordres dem paa Dommedag) – Gud hjælpe ham, det maatte være frygteligt!
Saa meget med Hensyn til hiin Misforstaaelse, og tillige haaber jeg, at det vil fremlyse, at enhver Mand, der i egenlig Forstand skal udfylde en Periode i Historien, altid maa ►begynde polemisk, netop fordi det følgende Stadium ikke er et blot og bart Resultat af det Foregaaende. Var det ikke Tilfældet med 👤Holberg, ikke ►Tilfældet med 👤Goethe, ikke ►Tilfældet med 👤Kant – osv. osv. Og maa det ikke være saa, maa ikke ligesom ved en Procession (der netop er det Nye,210 der skal komme) først ►Stokkemændene gjøre Plads? Her beroer det naturligviis igjen paa, hvor hurtigt det Nye følger ovenpaa Polemiken, om det er Sandheden, der maa kjæmpes for i Aar og Dage, eller det er kun en eller anden ubetydelig Modification.
IA341►Hvor ulyksalige ere ikke vi Mennesker, hvor faa ere ikke de Ting, der skaffe os varige og solide Glæder. Allerede havde jeg ved min Udholdenhed haabet at komme i »Possession af Jomfruen« –. O fortræffelige 👤Holberg! Hvor glædeligt er det ikke at see en ►Phraseolog som ►S. T. Hr. 👤Leander saaledes ved et eneste Ord at parodiere sig selv – hans solide Glæder – hans – »Possession af Jomfruen«!ⓘ